VorigeBurggraven van Gent, 962-1039Volgende

Dirk III, burggraaf van Gent

Inhoud van deze pagina

  1. Genealogie
  2. Primaire bronnen
  3. Oude bron
  4. Egmondse bronnen
  5. Secundaire bronnen
  6. Albert Delahaye over Dirk III, Wijk bij Duurstede, Munna, Meriwido en Flaridingun
    Noten

1. Genealogie

  • Geboren : onbekend;
    Overleden : 27 mei 1039 (1);
    Zoon van : Arnulf van Gent en Lutgard (2);
    Trouwt : Othelhildis van Saksen, dochter van Bernhard I van de Noordmark [waarschijnlijk omgeving Boulogne] (3);
    Kinderen :
    • wellicht Dirk (IV).
    • wellicht Floris (I).
  • Genoemd in oorkonden : 993, 955/1012, 1013?, 1024, 1037 (4);
    Gegeven oorkonden : mogelijk 993 (5).
    • Van Dirk III is er slechts één losse aantekening, mogelijk uit 993, waarin hij samen met zijn moeder Lietgarda een goed schenkt aan de St.-Pietersabdij bij Gent (« situm secus fluvium Scaldum in pago Gandesi seu Tornacensi in villa Rucga » (gelegen langs de rivier de Schelde in het land van Gent en Doornik, dus onwaarschijnlijk Rugge op Voorne).
  • Muntslag : onbekend.

In 1010 verschijnt Lambert als burggraaf van Gent, en is Dirk (III) dus graaf af. Pas in 1101 wordt zijn betachterkleinzoon Floris (II) door de bisschop van Utrecht erkent als graaf van Holland. Van de tussenliggende personen (Dirk (IV), Floris (I) en Dirk (V) wordt niet vermeld waarvan ze graaf waren; negentig jaren dus van graven zonder erkend graafschap.

2. Primaire bronnen

  • Vita S. Wolbodonis :
    « 15. Ceterum ad idem tempus Fresones debellabat Gandavensis comes Theodericus, eo quod illius occiderint patrem Arnulfum. Ad quem inhibendum imperator Godefridum Lotharingie ducem cum exercitu misit, et cum succedere pax non potuisset, condicto die in pugnam pars ultraque pocessit. Iam in ses acies concurrebant, dum novo repente monstro pertonuit vox terrifica nescitur unde emissa : Fugite, fugite. Hinc attonitus cum suis dux ac terroris quadam vertigine actus, diffugium fecit. Perstitere vero Fresones, paucique plurimos cecidere adversariorum, ipso insuper duce capto, quoniam reputarent doli ac proditionis causa prelio illum excessise. Permotus est imperator, cum audisset, atque Wolbodonem cum legatis Fresioniam misit, quod genere et sanctitate clarus eo locorum haberetur. Qui etiam, ut ait Salomon : Legatus fidelis sanitas, et : Sicut frigus nivis in die messis, ita legatus fidelis ei qui misit illum, animum eius requiescere facit, sua effecit industria ut et captivitate dux solveretur et illate duci et regno iniuria Fresonibus ab imperatore donaretur. » (6).
    Een vertaling van de eerste zin luidt: « Verder vocht in dezelfde tijd de Gentse graaf Theodericus tegen de Fresones, omdat ze diens vader Arnulfus gedood hadden. » (met dank aan Hans de Besten voor de vertaling).
  • Gesta Episcoporum Cameracensium :
    « 19. Erat etiam locus quidam silvis ac paludibus inhabitabilis, qui ab incolos Mereweda (a1) nomen accepit, ubi videlicet Mosa et Wal fluvius de Rheno effluens pariter corrivantur. Nullusque ibi praeter venatores ac piscatores habitare antea consueverat, eratque episcorum Trevirensis videlicet ac Coloniensis, sed et aliquot abbatum, in piscatione et venatione communis possessio. Huc nimirum Theodericus, Arnulfi Gandensis filius, – qui participium monarchiae Frisonum tenebat –, quia Frisones pro morte patris quem interfecerant, suspectos habebat, secesserat; factoque quodam municipio, alienus invasor ipsam terram praesumpserat possidere, sed et negotiatores inibi navigantes, gravissimo censu constringere [in kantlijn : 1018]. Unde imperator Henricus clamore exitatus ac maxime Albaldi episcopi (a2), cui maior portio de ipsa communi possessione cedebat, monitione conpulsus, duci Godefrido, sed et episcopis Coloniensium, Treiectensium, Leodicensium, ut exercitum adunarent, edixit. Qui cum iuxta decretum regium iter facerent, inter agendum accidit prodigium, quod mihi non videtur esse silendum. Baldricus enim episcopus in vico Treiectensi in monasterio sanctae Mariae condidit criptam, desuper iam altari erecto. Unde cum ipso die post orationem egressus, cum in navim intrare deberet etiam cum ipso exercitu profecturus, mirabile dictu, fuso altari torum illud opus diruitur. Hinc ergo malum omen multi opinabantur, sive publicum sive privatum episcopi, ut paulo post probavit eventus. Ipse enim cum alliis etiam arrepto itinere, mox infirmitate preventus, in villa quae Herewardus (a3) dicitur remansit. Ceteri vero cum innimerabili multitudine permeantes. Teodericum cum paucis Frisonibus quos secum habebat, adorti sunt (a4), procul dubio se victuros esse putantes [in kantlijn : Iul. 29]. Quis enim tantum ac tantae virtutis exercitum prevalere ambiget, presertim cum usu bellico et disciplina militari prestarent, et imperatori studio placendi inniterentur? Cum ergo communis conflixissent, derepente incertum quis diabolico instinctu vexatus in hac voce bis horrendum erupit : Fugite, fugite. Quo Lotharienses exterriti, nescimus quo Dei occulto iudicio, omnes fugam inierunt. Ex quibus quam multa ac quam miserabilis caedes facta est, non est presentis negotii explicare. Nec tam tamen ab hostibus ferro quam timore vexati, inter naves dum fugerent in numero (a5) periclirabantur, manifesto quidem quod scriptum est : quia unus mille, et duo fugarunt decem milia. Dux autem Godefridus, quem secunda bellorum accenderant, undique circumfusus, dum fugere pudoris estimat, fugientibus sociis solus in prelium ruit; caesisque quos adversum ierat, a latere circumventus, tamen capitur vulneratus. Timens autem Teodericus tantae magnitudinis virum in captione tenere, suae temeritati consuluit, eumque, ut sibi imperatoris gratiam emercetur, abire concessit. Ipso vero die, et ut multi coniectant, eadem hora qua bellum factum est, Baldricus episcopus in predicta ville (a6) hominem exivit, Letgiam tamen ad sepeliendum devectus. Ad quem tumulandum domnus Gerardus episcopus per legationem vocatus, ire non distulit, sed fraterno ductus amore per totam noctem celeriter equitavit. Cum vero circa Montem castrum iter carperet, adhuc quidem prelii quod fuerat factum ignarus, tunc primum de prelio et de captione ducus acceperat. Duplici ergo merore affectus, viam metire festinat, semperque quoscumque habebat obvios, de prelio consulebat. Antequam vero Letgiam pervenisset, adrumatur ei, ducem redisse. Mox ergo repentina rerum conversione non solum episcopus, sed et multi alii, merorem quem de obitu episcopi conceperant, gaudio quod habebant de ducis incolumitate, mutarunt. Ad quem festinus episcopus in castrum videlicet Argentolum (a7) permeavit; a quo quidem honorifice susceptus, omnem ordinem belli audivit. Sciendum tamen, quod ante illud prelium (a8) fere per quatuor menses cometa visa est, solito tamen mirabilior, in modo videlicet quammaximae trabis. » (7).
    a1. Merwede, inter Gorkum et Dordrecht. Ad totum caput cf. Alpertus de div. temp. II, 20. Thietmar. VIII, 13.
    a2. Traiectensis.
    a3. Herwerden.
    a4. ad Vlaardingen, prope Schiedam, in dextra Mosae ripa, ubi mare influit.
    a5. sc. magno.
    a6. at Thietm. VIII, 13 obiit in Tiele, eodem die.
    a7. Argenton, inter Gemblours et Namur.
    a8. contradicit Alpertus de div. temp. II, 20 : Antequam hoc prodigium in coelo appareret, circa litus oceani bellum coortum est.
  • Thietmari Chronicon :
    « 9. Mense predicto et 18 Kalendas Mai Gero archiepiscopus et Bernhardus marchio in Wonclava (b1) reconciliati sunt; et Luidherdus presbiter obiit (b2). Godefridus quoque dux et Gerhardus comes inperatoria potestate pacificati sunt. Bertoldus autem, Munnae civitatis invasor, imperatioriae potestati spont sua cum suis fautoribus traditur, et eadem multorum poena protinus concrematur; et faciat Deus rex facificus, ut numquam haec amplius elevetur. Quam bene esset, ut habitotores regni illius, semper unanimes in malo, ad expletionem eius non haberent munimentum in aliquo ! Nunc autem sunt, pro dolor ! horum situs locorum, ut exposcunt mentes indigenarum. Inperator vero post longam inhabitacionem a Niumagun discedens, sollempnes rogacionum dies in Aquisgrani studiiose celebrat; quibus transactis, Lanbertus, sanctae Constanciensis aeclesiae episcopus, 17 Kalendas Iunii obiit (b3). Hoc cesar, sum pentecosten in Ingilenhem sumopere peregisset, comperiens, Rotherdum suimet capellanum prefat sedi prefecit. Quibus expletis, fit magna in Birgilun (b4) principum confluentia, ut ibi corrigeretur per iudicia, quod diu viciatum est populi istius neglegentia, et temeritas magna [in kantlijn : 1018]. Post haec Oddo comes predictus in presentiam inperatoris et Ercanbaldi archipresulis supplex veniens, iniustam uxorem suam tribus sacramentis amisit. Baldericus reconcialitur, et promissio divina obliviscitur. Et transactis diebus paucis, Heinricus, qui marcam inter Ungarios et Bawarios positam tenuit, 8. Kalendas Iulii [in kantlijn : Iun. 24.] fortis armatus obiit. Interea cesar ad Basulensem veniens civitatem, exercitu collecto in Burgundiam properat. Imperatrix autem ad dilectam sibi Capungam veniens, manachicam ibi vitam ordinavit; indeque per orientalem Franciam profecta, Bawariam peciit, fratemque suum ducem Heinricum Ratisbonae inthronizavit. Mense Iunio inaequalitas aeris hominibus multis eorumque utilitatibus diversis admodum nocuit. »
    […]
    « 13. Sed cur hoc totum explico, cum in nullo horum nec exemplar bonum ned levamen meum ullatenus agnosco ? Sacius est mihi, inceptis insistere meis; et dum hoc tracto, illam beati Iohannis visionum in mente habeo : Primum ve abiit, et ecce duo post haec ! Nimis enim est miserabile, quod in superioribus sepe locis revolvi. Sic in temporibus nostri rectoris ac invicti defensoris Heinrici nil umquam tale accidit, quale modo detrimentum e nostro facinore emersit. Namque in Iulio mense ac 4. Kalendas Augusti et in 3. feria Mars sevit in viscera, quod in perpetuum plangit mater aecclęsia. Peciit enim Aethelboldus, Traiectensis episcopus, cum Godefritho duce, auxilioque suimet sociorum atque amicorum, imperatricis nostrae nepotem Thiedricum, sepius in occisis militibus suis multum nocentem; et in insula quadam fit conventus collecti exercitus. Hic velociter ad pugnam preparatus, mortem quam hosti minatur, pro dolor ! patitur. Namque a Fresonibus ex indidiis indique erumpentibus et a predicti iuvenis satellitibus dampno vitam hanc finit. Episcopus autem in navicula quadam vix fugit, ac dux ab hoste salvatus est, et ut veraces affirmant, plus quam tres legiones interfectorum sunt. Omnis haec regio, defensore forti carens, piratas advenientes timet, cottidie merens. Godefridus comes occiditur, Iohannes autem optimus miles iacet, quem semper patria deflet (b5). Horum consocii nobiles et incliti hactenisque pugnantes dextra victrici, nunc pausant sorte infelici. Luit corpus eorum, quod promeruit macula nostrorum; sed, ut spero, gaudebit eorum anima, tam gravi exacerbacione purgata. Sed ne stupeas, lector, talem casum, perpendas etiam ortum. Thiedricus ille infaustus predicti antistitis satelles fuit; hic in quadam silva Mirwidu vocata (b6) magnum bahuit predium, quod sibi ex eiusdem parte iniuste ablatum fore, cuncti comprovinciales cesari in Niumagun queruntur. Unde cum consilio optimorum imperator episcopi Traiectensi haec loca precepit incendi et conclamantibus reddi; cumque seniorem suum iuvenis nefandus a mandatis talibus compescere nequivisset, licentiam abeundi peciit, et se id prohibiturum esse primisit. Nec mora, factum est quod dixi, plus causa nostri facinoris, quam pro merito victoris. Hanc ineffabilem ac nimis invincibilem erumnam avium undiquessecus huc congregatarum et semet ipsas invicem ingulis interficientium multitudo longe presignavit, eundemque locum, quo isti postea oppetiere, preoccupavit. Quod Davit sanctus monti Gelboe imprecatus est, huic insulae ego nullius meriti semper exopto. Baldericus Leodicensis episcopus obiit in Tiele eodem die (b7). »
    […]
    « 15. Iste annus nova nuncupacione terrae mocio vel magna contricio ex rei veritate appellari potest. Ineffabilis enim tribulacio mundo instabili exorta habitatores eius undique turbavit, cuius partem predixi, et tunc quae preterieram alte gemitu tracto explicam. Balderici presulis et Camaracensis episcopi milites poene omnes predicta oppecierunt in insula, et in proximus tribus provinciis non supererat una domus, ubi saltem non deesset habitator unus. Post tempora Caroli in una die vel anno aliquid in hiis regionibus tale non accidit, sicut vetustas asserit. Quomodo umquam ceciderunt tales viri absque dampno hostili ? Sed nullus id miratur, qui hoc rite meditatur, quia is nil potest pugnare, quem culpa sui gravis vindicta Dei nititur deprimere. Hic inexuperabilis casus postea cito obliviscatur, quia Godefridi ducis auxilio Atherboldus antistes cum Thiedrico hoste reconciliatur; et hoc venit non ex voluntate sua, sed ex necessitate summa. Non erat enim istius regionis ullus prepotens defensor, si amplius insurgeret inimicus acrior. Si damnum hoc ex consensu divino factum est, quis potest ulcisci ? sin autem, quis vindicatore insanabilior illo ? Nunc ut sanctus abba Columbanus in morte magni inperatoris Caroli fecit, ita nos stringamus lacrimas precesque fundamus proficuas. »
     (8).
    b1. Wanzleven.
    b2. V. Calend[rium]. Merseb[urg]. h. d.
    b3. V. Kalend[rium]. Merseb[urg]. h. d.
    b4. Birgeln, Birgel, Buergel, in ripa Moeni laeva inter Offenbach et Hanau. Pargilla apud Böhmer Cod. Francof. p. 4. 5. 9. De villa Pirge, ecclesiae S. Petri in Moguntia proprietate v. Kindlinger Hörigkeit Nro. 159. In eodem loco Otto III. fuit a[nno]. 993 Iun. 2, teste eiusdem charta hic data.
    b5. Calendrium Merseburg. Iul. 29.: Godizo et Iohannes et Godefrid comites cum innumera sociorum suimet multitudine perempti sunt. Conf. Necrol. Luneburg. Iul. 30. Conf. Alpertum 1. II. c. 21, ubi hoc proelium refertur ad Iul. 29., et Baldericum 1. III. c. 19.
    b6. In districtu hodie vocato Merwe prope civitatem Dordrecht.
    b7. Necrol[ogium]. Merseburg 3. Kal. Aug.
  • Thietmari Chronicon (in Duitse vertaling) :
    « Buch VIII
    Kapitel 17 (Kapitel 9 CD)
    1018
    Im selbigen Monat, nämlich am 14. April, wurden zu Wonclava Erzbischof Gero und Markgraf Bernhard mit einander ausgesöhnt, und der Priester Liudhard starb. Auch Herzog Godefrid und Graf Gerhard schlossen auf des Kaisers Geheiß Frieden. Graf Berthold aber, der die Burg Munna widerrechtlich in Besitz genommen hatte, überlieferte sich sammt seinem Anhange freiwillig der kaiserlichen Gewalt. Die Burg aber ward zur Strafe Vieler sofort eingeäschert, und gebe Gott, der Friedenskönig, daß sie nie wieder aufgebaut werde. Wie gut wäre es, wenn die Bewohner jenes Gebietes, die stets nur zum Bösen sich vereinigen, nirgend mehr einen festen Ort hätten, um ihre Bosheit ausüben zu können. Jetzt aber sind leider dort die Plätze so gelegen, wie es die Eingebornen nur wünschen. Der Kaiser verließ nach langem Aufenthalte Niumagun [Nimwegen], und feierte die Bettage andächtig zu Aachen. Nach Verlauf derselben, am 16. Mai, starb Bischof Lanbert von Constanz. Diese Trauerbotschaft bekam der Kaiser zu Ingilenhem [Ingelheim], wo er Pfingsten gar großartig feierte und setzte seinen Capellan Rotherd auf den erledigten Bischofstuhl.
    Kapitel 27 (Kapitel 13 CD)
    Doch wozu erzähle ich das alles, da ich in keinem dieser Vorfälle weder ein gutes Beispiel, noch eine Hülfe für mich sehe ? Besser ist es, ich bleibe meinem Plane getreu, und während ich das erwäge, schwebt mir jenes Gesicht des heiligen Johannes vor Augen : “Ein Wehe ist dahin, siehe, es kommen noch zwei Wehe nach dem.” [Offenb. Joh. 9, 12.] Denn gar sehr kläglich ist, was ich bisher so oft darstellen mußte. Doch hat sich zu den Zeiten unsers Regenten und unbesiegten Schützers Heinrich nie ein solches Unheil ereignet, wie vor kurzem durch unsere Missethat hervorgerufen ist. Im Monate Juli nämlich, und zwar am 29sten, an einem Dienstage, hat Mars gegen die Eingeweide des Reiches so gewüthet, daß darüber die Mutter Kirche beständig zu klagen haben wird. Denn Aethelbold, der Utrechter Bischof, griff an diesem Tage unterstützt von Herzoge Godefrith [von Lothringen] mit Hülfe seiner Bundesgenossen und Freunde Thietrich, den Vetter unserer Kaiserin an, nachdem ihm derselbe durch Erschlagung seiner Krieger gar vielfach bittern Kummer bereitet hatte. Auf einer Insel kam das berufene Herr zusammen. Dieses, schnell zum Kampfe gerüstet, erlitt den Tod, den es dem Feinde drohte, leider alsbald selbst. Denn es wurde von den von allen Seiten aus einem Hinterhalte hervorbrechenden Friesen und von den Mannen des genannten jungen Grafen unerwartet umzingelt, und kam – es ist schrecklich zu schildern! – durch das Schwert und in den Fluthen um, ohne daß die Gegner einigen Verlust erlitten. Der Bischof entkam nur mit genauer Noth in einem Boote, der Herzog aber ward vor dem Feinde gerettet, und wahrhafte Zeugen versichern, daß die Zahl der Erschlagenen drei Legionen überstieg. Das ganze Land dort entbehrt eines bewaffneten, schützenden Armes, es ist in Angst vor landenden Seeräubern, es trauert fortwährend. Graf Godefrid ist dort gefallen, ebenso der treffliche Ritter Johannes, den das Vaterland stets beweinen wird; und ihre Waffengefährten, edel und ruhmbedeckt und bisher mit siegreichen Rechten kämpfend, ruhen jetzt, von einem unglücklichen Loose betroffen. Ihre Körper büßen jetzt, was unsere sündenbefleckten Leiber verschuldet haben; doch ich hoffe, ihre Seele wird Freude haben, von der schweren Erbitterung gereinigt. Damit aber du, mein Leser, über ein solches Ereigniß nicht staunest, so vernimm auch den Ursprung desselben. Jener unglückselige Graf Thiedrich war der Vasall des genannten Bischofs. Dieser hatte in einem Walde, Namens Mirwidu, ein großes Gut, über welches sämmtliche Landesbewohner beim Kaiser zu Niumagun [Nimwegen] Klage führten, daß es nämlich vom Grafen Thiedrich ihnen unrechtmäßiger Weise entwandt sei. Daher befahl nach dem Rathe seiner Großen der Kaiser dem Bischof von Utrecht, die Gebäude daselbst anzuzünden und das leere Grundstück den Klägern zurückzugeben, und da der abscheuliche Jüngling seinen Lehnsherrn von solchem Gebote nicht abbringen konnte, beurlaubte er sich und erklärte, er werde das zu verhindern wissen. Und es dauerte nicht lange, so geschah, was ich so eben erzählte, und zwar mehr um unserer Missethat willen, als weil der Sieger es also verdient hätte. Dies unaussprechliche und ganz unersetzliche Leid hatte schon lange vorher ein Schwarm von Vögeln angedeutet, die sich von allen Seiten hier versammelten und sich einander mit ihren Klauen zerfleischten und diejenige Stelle vorher eingenommen hatten, wo jene nachher den Tod fanden. Die Verwünschung, die der heilige David über den Berg Gilboa [2 Sam. 1. 21] ausgesprochen hat, dieselbe spreche ich, obwohl ein Mann ohne einiges Verdienst, aus innerstem Herzensgrunde über diese Insel aus.
    Kapitel 30 (Kapitel 15 CD)
    Dies Jahr kann in Wahrheit mit einer neuen Bezeichnung das Jahr der Erschütterung der Erde oder der großen Zerknirschung heißen. Denn unsägliche Bedrängnisse, welche über die unbeständige Welt hereinbrachen, haben die Bewohner derselben von allen Seiten in Angst versetzt. Von diesen Bedrängnissen habe ich einen Theil berührt, was ich aber bisher übergangen habe, will ich, unter tiefem Seufzen, jetzt entwickeln. Beinahe sämmtliche Mannen des Bischofs Balderich, sowie des von Kammerich fielen auf besagter Insel, und in den drei nächstgelegenen Landschaften war kein Haus, in dem nicht wenigstens ein Bewohner fehlte. Seit König Karls Zeiten ereignete sich dergleichen in diesen Landen, wie die Geschichte alter Zeiten versichert, an keinem Tage, in keinem Jahre. Wie sind wohl jemals solche Männer gefallen, ohne daß auch die Feinde Verlust hatten ? Doch darüber wundert sich keiner, der es recht bedenkt, daß derjenige durchaus nicht kämpfen kann, den ob seiner Schuld die schwere Rache Gottes darnieder werfen will. Dieses unverwindbare Unheil wird späterhin bald genug vergessen, weil mit Hülfe Herzog Godefrid’s Bischof Aethelbold mit seinem Feinde, dem Grafen Thiedrich, versöhnt ist; und zwar geschah das nicht, weil Thiedrich es aus eigenem Antriebe wünschte, sondern weil ihn die höchste Noth dazu trieb. Denn es gab für jene Lande keinen mächtigen Beschützer mehr, wenn wiederum ein grimmiger Feind sich erheben sollte. Wenn aber jener Verlust mit Gottes Bewilligung zugefügt ist, wer kann ihn rächen ? Wenn aber Gott ihn nicht rächt, wer wird ein heftigerer Rächer sein wollen als der Herr ? Jetzt aber wollen wir, wie es der heilige Abt Columbanus beim Tode des großen Kaisers Karl that, unsere Thränen hemmen und fördernde Gebete unserem Herzen entströmen lassen. »
     (9).
  • Alpertus Mettensis over de plaats Munna :
    « 2. De castello Wicmanni a Baldrico expugnato, et de Munna munita.
    Est stagnum palustrę a Mosa flumine ducentis passibus distans, infra quod ertat collis exiguus, difficilis aditu – nam nisi navi propter alitidunem stagni et imperdiationem paludis neguaquam aditi poterat –, studenti novis rebus castellum efficiendum promittebat. Hunc locum per amicos cognitum, advectis navibus adiit. Quo explorato, extimplo coegit magnam multitidinem armatorum, et rusticus undique evocatis, et fossa in circuitu facta, editiorem admodum fecit. Quem vallo circumdedit, et turribus excitatis, munituinem satis firmam perfecit. Dein finitimis non sine arrogantia imperare, ut commeatus ad oppidum apportarent. Custodes, ipsos qui ei consilium dederant, munitioni adponit. Quem locum in reliquum tempus ad optinendam praefecturam, et Baldricum si quid conaretur facilius reprimendum, satis ideneum existimabat. Qua re audita, Baldricus vehementer perturbatur, suisque fortunis difficilinam credidit, et nisi his adversitatibus summa cura non prospiceret, maximum suae dignitatis honorem se amissurum non dubitabat. Itaque convocatis clientibus suis, quorum magnum numerum habetat, et legatis circumquaque missis, Lantbertum, suius supra mentionem fecimus, et Gerhardum, cuius singulari amicitia usus est, et caeteros amicos in unum coegit, ipsisque praesentibus, quidnam contra se pararetur, exponit. Et causa cognita, sese in eam partem futuros quam ille constituisset, dixerunt. Quibus cum manifice gratias egisset, ipsis horantibus atque cupientibus, ad munitionem accessit, eamque, in quantum situs paludis permisit, obsedit. Nam natura loci totum circumvallare, sinu stagni longius porrecto, non sinebat. Oppidani vero certi quod telum in tanto spatio ad se adigi neque remitti posset, vallo tuto sese continebant et eventum rei expectabant. At hostes experti, quod in nullis omnino locis vado transire possent, pontem facere intituunt. Set cum diu in hoc opere insisterent, et effectum nullum labor operantium propter inmensitatem aquae dare poterat, incepto distiterunt. Denique adductus onerariis navibus, adiungunt animalia et in stagnum trahere parant, ut super naves machinis extructis ad munitionem adpropinquarent et pugnam committerent. Cumque cum plures dies in his operibus versarentur, illi qui infra oppidum erant, desperantes ne obsessione a suo domino liberarentur, et timentes ne victi inclementius tenerentur, iamque illis victus deficere coepisset, legatos de deditione ad Baldricum miserunt. Cognitis eorum postulatis, ut munitionem ipsam quam fecerant suis manibus ipsi incenderent atque destruerent, iussit. Quod ut factum est, illaesos cum suis omnibus abire permisit. His rebus confectis, cum vires hostium Wicmannus sistinere deffideret, Hrenum clam transiens, Munnam castellum aggere et turribus edicius extulit, et quia supra montem erat positum, tam facile illud munivit, ut nisi obsidione expugnari non potuerit. Hostes vero vicos et vicina loca crebis incursionibus, ne castellanis usui forent, rapinus et plerumque caede vastarunt. Adiuvabat etiam res Baldrici, quod adhuc gratia imperatoris multa utebatur, et Coloniensis sacerdotis et domno Adelboldi episcopi, qui celebri fama onmium nostrae aetatis sapientissimus et Laciali lingua longe facundissimus et maxima vir ingenii est habitus, auxilia sibi adscivit. Gerhardus quoque Mosellensis, et Lantbertus, de quibus supra mentionem fecimus, quascumque acerbitates et pericula cum eo laturos dixerunt. Hi enim duo semper ad omnes motus et seditiones concitandas erant parati. »
    […]
    « 4. »
    […]
    « 9. »
    […]
    « 14. De Ruodoldo rege Burgundionum.
    Imperator illis diebus in Burgundia, ut praedixi, cum exercitu hac de causa morabatur. Nam Ruodoldus rex Burgundiae propter mansuetudinem et innocentiam vitae a quibusdam principibus suis contemptus est, unde et de regno eum expellere temptaverunt. Qua necessitate compulsus ad imperatorem venit, illique causam omnem ordine exponit, et quia laborem et negotia regni diutius ferre non peterat, quia iam aetate provectus fuerat, regnum imperatori tradidit, et amplissimis donis acceptis, in patriam regressus est. Post haec imperator in Burgundiam profectus, conventus quos constituit peregit, obsides accepit, et rebus necessariis imperatis, rediit. Hii vero qui antea rebellionem fecerant, cum viderent regem a negotiis negni alienatum, et se a priori potestate submotos, et auctoritatem et gratiam inter civitates in quibus dominari solebant esse diminutam, venerunt ad regem, et eius pedibus provoluti se dediderunt, et omnibus rationibus de comtemptu satisfacturos promiserunt, necque se umquam ab hoc animo revocari, quin semper suis imperiis sint obedientes; unum illud specialiter deprecari, ne alterius gentis regem super populum suum dominari pateretur; legem hanc perpetuam Burgundionum esse, ut hunc regem haberent, quem ipsi eligerent atque constituerent. Horum oratione placatus et satisfactione accepta, rex legatos ad imperatorem mittit, dicens, adversarios suos ad se venisse, veniam de his quae in eim commiserant postulasse, sibique dehinc sune ulla suspicione fore obedientes confirmasse. Petit ut hanc gratiam sibi concedat regni sui pristina potestate pro sua clementia se uti permittat. Imperator vero, quamvis sibi hoc videretur incommodum, tamen recolens, promittat. Imperator vero, quamvis sibi hoc videretur incommodum, tamen recolens, propinquum suum summa necessitate coactum ad se venisse et regnum non tam voluntate quam necessitate adductum sibi tradidisse, ne nimis inhumane contra eum egisse existimaretur, peticione regis annuit, sibique regnum reddidit, et principibus suis ut illi in omnibus obsecundantes essent imperavit. Set si quis in his, quae nunc diximus, propter honorem imperatoris in paucis verbis ad historiae vertate me declinasse contenderit, quamvis ego nihil falsi mea conscientia, set quae plurimorum relatu didici, scripsissem, is profecto sciat, hoc tamen omnium testimonio verum esse, Burgundiones imperatoris timore perterritos, regi pristinam servitutem deinceps exhibuisse. Heinricus Burgundai rediens, Munnam et omnia quae Wicmanni erant Bernhardo duci, ut filium suum parvulum nutriret donec adolesceret, commisit.
    15. De Munna clam tradita.
    In Munna erat servus cuiusdam partium Baldrici, ad fallendum valde callidus; hic nescio quo de crimine reus, domino suo multis diebus fugitivus erat. Qui, excogitato consilio, posse domino suo in hoc reconciliari si castellum illi traderet, clam venit ad eum, cetissime promittens, si eum sequi vellet, in medium Munnae absque ullo periculo deducturum. Ille autem, ut est consuetudo adolescentium, nimium in pollicitatione eius exultans, magni ei promittit munera, et ut quam celeriter id efficiat hortatur. Ille vero fidem dat se ita facturum, et ad constitutum tempus reseratis portis summo mane doninum suum intromisit. Oppidani in lectulis adhuc summo graviti, inopinato clamore hostium subito excitantur. Cumque per hospicia hac et illac discurrerent et quo se reciperent ignorarent, inermes capiuntur, uno tantum in prima concursione interfecto, caeteri omnes de castello expelluntur.
    16. De expulsione Baldrici, et Munna destructa.
    Baldricus domo expulsus [in kantlijn : 1018] et omnibus fortunis amissis, ad sacerdotem Coloniensem abbit. Qui eius recentes calamitates commiserans, sedem in civitate delegavit stipendiumque constituit. Gerhardus quoque Mosellensis Hengibach illi accommodavit, ut, quo se recipiat, habaet et tutus ab hostibus existat. Munna vero, ut supra diximus, a suis capta, augebatur illi spes, sperans se per hanc casum suum et dolorem expiaturum et pristinam salutum recuperaturum. Set longe aliter res accidit. Nam Noviomago concilio indicto [Mart. 16], cum multi advenissent, imperator Munnam, ne aliquod incommodum aut praeda ex ea regioni fieret, destrui iussit. Ad eius destructionem Heribertum archiepiscopum et Gerhardum Mosellensem et alios multos misit, qui funditus aedificia omnia subruentes, ignem immiserunt, et spem omnibus ibi ulterius constituendae munitionis ademerunt. »
     (10).
  • Alpertus Mettensis over de plaats Munna (in vertaling) :
    « (2) Balderik verovert Wichmans burcht en Munna (c1) wordt versterkt. Op tweehonderd schreden afstand van de Mosa [Maas] bevindt zich een moerassig meer, met daarin een kleine heuvel; deze was moeilijk toegankelijk – behalve met een schip kon men er namelijk vanwege de diepte van het meer en de onbegaanbaarheid van het moeras op geen enkele manier komen – en bood daardoor iemand die een opstand in de zin had de mogelijkheid er een burcht te bouwen. Toen Wichman van zijn nieuwe vrienden over die plek had gehoord, liet hij boten komen en hij voer er naar toe. Nadat hij de situatie had opgenomen, bracht hij terstond een grote menigte gewapende mannen bijeen; uit de wijde omtrek riep hij boeren op, die hij rondom een gracht liet graven en de heuvel een flink stuk ophogen. Daarna voorzag hij de heuvelrand van een rondlopende palissade, hij richtte torens op en bouwde zo een fort van behoorlijke sterkte (c2). Vervolgens gelastte hij, niet zonder arrogantie, de omwonenden om proviand naar de vesting te brengen. Precies degenen die hem van advies hadden gediend legde hij als garnizoen in het fort. Hij was van mening dat deze plaats voor de komende tijd voldoende zekerheid bood om het gezag van de prefectuur te handhaven en Balderik met weinig moeite in bedwang te houden, voor het geval die iets zou ondernemen.
    Toen Balderik hiervan hoorde, ontstelde hij hevig; hij zag zijn positie donker in en hij twijfelde er niet aan dat hij zijn eer en hoge aanzien zou verliezen, als hij niet met de grootste zorg maatregelen zou nemen om deze tegenspoed het hoofd te bieden. Hij riep dus zijn vazallen, waarvan hij er een groot aantal had, bijeen en zond afgezanten uit in alle richtingen. Lambert, van wie we al eerder melding hebben gemaakt, (c3) Gerard, (c4) die hem uitzonderlijk welgezind was, en zijn overige aanhangers heeft hij te zamen gebracht, en toen allen aanwezig waren heeft hij uiteengezet wat Wichman tegen hem in zijn schild voerde. Toen zij begrepen hadden wat er aan de hand was, hebben ze gezegd dat ze naar zijn besluiten zouden handelen. Met rijke geschenken heeft hij hun zijn dank betuigd en op hun aandringen en verlangen is hij naar de sterkte opgetrokken. Daar heeft hij, voor zover de ligging van het moeras dat mogelijk maakte, het beleg geslagen. De omstandigheden ter plaatse lieten namelijk niet toe het fort geheel te omsingelen, daarvoor strekte de bocht van het meer zich te ver uit.
    De verdedigers van de vesting bleven, in de zekerheid dat pijlen en werpspiezen hen op zo’n grote afstand niet konden bereiken en dat zij van hun kant de vijand evenmin konden raken, echter op hun plaats binnen de veilige palissade en wachtten af wat er gebeuren ging. De aanvallers ontdekten dat er nergens een doorwaadbare plaats was waar ze het meer konden oversteken en besloten daarom een brug te bouwen. Toen ze daarmee echter al een hele tijd bezig waren en al hun zwoegen vanwege de geweldige breedte van het water geen enkel resultaat opleverde, hebben ze deze onderneming opgegeven. Ten slotte lieten ze vrachtschepen komen en daar spanden ze trekdieren voor; zo wilden ze de schepen naar het meer laten slepen, zodat ze de sterkte met op de schepen gebouwde belegeringswerktuigen konden naderen en de strijd aangaan. Toen ze al verscheidene dagen hiermee doende waren, begonnen de mensen in de vesting te wanhopen aan de mogelijkheid dat hun heer hen van dit beleg zou bevrijden. Ze vreesden dat ze, als ze eenmaal overwonnen waren, meedogenloos aangepakt zouden worden, en omdat het hun bovendien al aan levensmiddelen begon te ontbreken, hebben ze afgezanten naar Balderik gezonden om te onderhandelen over de overgave. Na hun verlangens te hebben vernomen, heeft hij bevolen dat ze de sterkte die ze eigenhandig hadden gemaakt ook zelf in brand moesten steken en met de grond gelijk maken. Zodra dat gebeurd was, stond hij hun toe met al hun have en goed te vertrekken, zonder dat hun een haar gekrenkt werd.
    Als gevolg hiervan had Wichman er geen vertrouwen meer in dat hij de macht van zijn vijanden het hoofd zou kunnen bieden; heimelijk stak hij de Hrenus [Rijn] over, hij hoogde de burcht Munna [Monterberg] op en bouwde er torens. Daar de burcht op een berg gelegen was, viel het hem gemakkelijk die zo te versterken dat een beleg de enige veroveringsmogelijkheid was. Zijn vijanden echter hebben in talrijke aanvallen, rovend en dikwijls moordend, de dorpen en de akkers in de omtrek verwoest, om zo te voorkomen dat de troepen in de burcht daar nut van zouden hebben. Wat Balderiks zaak eveneens hielp was de omstandigheid dat hij nog steeds zeer in de gunst stond bij de keizer en dat hij hulp kreeg van de aartsbisschop van Colonia [Keulen] en van bisschop Adelbold. De laatstgenoemde geniet allerwegen de roep dat hij van al onze tijdgenoten de grootste wijsheid heeft, zich in de Latijnse taal verreweg het mooist kan uitdrukken en over de grootste geestesgaven beschikt.
    Ook Gerard van de Moezel en Lambert, van wie we al eerder melding hebben gemaakt, zegden toe dat zij alle leed en gevaar met hem zouden delen. Die twee stonden immers altijd klaar om overal onrust te stoken en tot tweespalt aan te zetten. »
    […]
    « (4) Balderik en Wichman sluiten vrede. Nadat hij Munna [Monterberg] had opgehoogd en versterkt, bood Wichman onverschrokken weerstand en hij stimuleerde de verwachtingen van zijn aanhangers. Regelmatig overviel hij onverwachts zijn vijanden en dreef hen op de vlucht. Maar toen zij langdurig in hun vijandschap jegens elkaar bleven volharden, moorden pleegden, wederzijds hinderlagen legden en elkaar beurtelings op de vlucht joegen, zijn beiden ten slotte door de koning naar zijn hof ontboden. Geruime tijd werden hun geschilpunten besproken, en aangezien de koning bij zijn verzoeningspoging voor geen van beiden partij kon trekken zonder velen voor het hoofd te stoten, heeft hij hun uit hoofde van zijn koninklijk gezag bevolen om vrede te sluiten. Zij bekrachtigden deze met een eed en daarop zijn ze vertrokken.
    Wichman meende dat de zaak nu behoorlijk geregeld was, en omdat hij verder niets kwaads vermoedde –  hij kon niet weten dat het verdrag verbroken zou worden en opnieuw tweespalt zou uitbreken – vatte hij het plan op een bedevaart te ondernemen naar de Sint-Pieterskerk. Nadat hij alles in gereedheid had gebracht wat hij op reis nodig had, is hij naar Rome vertrokken. Toen hij onderweg was, sprak de vrouw van Balderik, die geen rust kon verdragen en er altijd op uit was om tot opstand aan te zetten, haar man als volgt toe [volgt in hoofdstuk 5 de toespraak]: »
    […]
    « (9) Wichmans bedrog. Als ik nu verder bij mezelf naga hoeveel eden te kwader trouw gezworen zijn, dan aarzel ik tussen verbazing en droefenis over het feit dat mensen die met de hoogste ambten en waardigheden bekleed zijn, tot die mate van verraderlijkheid zijn afgegleden, dat zij, in strijd met de eis van rechtschapenheid die het christelijk geloof stelt, dingen doen waaraan het gewone volk zelfs niet zou durven denken. Daarom aarzel ik ook, overeenkomstig de woorden van de schrijver in dienst van de Heilige Geest: ‘Mijn mond zal niet spreken over de daden der mensen,’ (c5) om te vertellen over de totaal verdorven zeden van onze tijd, waarin de mensen, nauwelijks door betrouwbaarheid geruggesteund, maar gedreven door blinde begeerte naar armzalige eer en bedrieglijke macht, alle menselijkheid en goedheid uit het oog hebben verloren.
    Er zijn echter mensen die volhouden dat Wichman in deze geschillen de meeste schuld had; om hun mening te staven voeren zij aan dat hij er naar streefde om door een snelle kunstgreep zijn kleinere bezit aan deze kant van de Hrenus [Rijn] even groot te maken als wat Balderik daar bezat. Dit kan men uit de afloop van het hier volgende gemakkelijk begrijpen. De volgende dag namelijk is Balderik met een klein gevolg de Hrenus [Rijn] overgestoken om met zijn zuster te spreken. Toen zij dankzij verkenners van zijn komst hadden gehoord, hebben die al eerder genoemde lieden die het huis van zijn zuster hadden aangevallen Munna [Monterberg] verlaten; onopgemerkt met een grote ruiterschare langs de Hrenus [Rijn] trekkend zijn ze hem genaderd en ze werden pas gezien toen ze vrij dicht bij het dorp (c6) waren gekomen. Balderik en zijn gevolg daarentegen gedroegen zich nogal onachtzaam; ze hadden hun paarden in de graanvelden losgelaten om te grazen en ze voelden geen vrees, omdat de vorige dag vrede tussen hen was gesloten en bekrachtigd. Maar toen ze zagen dat de vijanden vastberaden een stormaanval op hen deden, riepen ze snel hun paarden terug, vormden voor zover de beperkte tijd dat toestond met in tweeën gesplitste ruiterij een slaglinie en vingen de aanval op. Door beide partijen werd fel gevochten en het was al zover gekomen dat Balderik de overhand zou krijgen, toen deze tegen aller verwachting in plotseling zijn paard wendde, op de vlucht sloeg en er vandoor ging in een bootje dat zij aan de oever had gevonden. Toen de anderen dat zagen, zijn ze ook alle kanten opgevlucht; velen hebben zich in een kerk ingesloten. Wichman, die zich op dat moment toevallig niet ver van die plaats bevond, snelde haastig toe, toen een bode hem over het gevecht had bericht. Hij drong de kerk binnen, nam degenen die zich daar hadden verscholen gevangen en beval hen streng te bewaken. Hij liet hen naar Munna [Monterberg] overbrengen en zette hen daar gevangen.
    Als gevolg hiervan zijn de onlusten tussen hen natuurlijk weer opgelaaid. En ofschoon, zoals gezegd, Balderik in deze twist het recht méér aan zijn zijde had, was hij in dit opzicht toch in het nadeel, dat zijn ridders, uitgeput door herhaalde veldtochten, voor hun grote inspanning slecht beloond werden, en ook omdat zijn vrouw, door hen minachtend aan te spreken en van lafheid en luiheid te betichten, hen van hun gehoorzaamheid vervreemdde en veroorzaakte dat ze veel minder trouw waren dan voorheen. Ook tegen het huispersoneel trad zij zo hard op, dat ze voor een licht vergrijp sommigen verbande, anderen neus en oren liet afsnijden, waardoor ze hun een afzichtelijke aanblik gaf en het aardse leven voor hen afschuwelijk maakte. Haar hoge geboorte en grote rijkdom hebben haar al te trots gemaakt, zozeer zelfs dat men haar met recht kan kenschetsen met de dichtregel van de beroemde satirenschrijver : ‘Niets is onverdraaglijker dan een rijke vrouw.’ (c7) Door zulk en vergelijkbaar gedrag heeft zij de harten van velen afkerig gemaakt van goede relaties en vertrouwelijke omgang met haar echtgenoot. »
    […]
    « (14) Koning Rudolf van Bourgondië. De keizer verbleef, zoals ik al gezegd heb, in die dagen met het leger in Bourgondië, en wel om de volgende reden. Koning Rudolf van Bourgondië (c8) werd door een aantal van zijn groten veracht omdat hij zo zachtmoedig en naief was, en om die reden hebben ze zelfs gepoogd hem uit zijn rijk te verdrijven. In zijn nood ging hij naar de keizer, aan wie hij het hele verloop van de zaak uiteen zette; en aangezien hij de inspanning van de regeringszaken niet langer kort verdragen – hij was namelijk al op gevorderde leeftijd – heeft hij zijn rijk aan de keizer overgedragen. (c9) Vervolgens is hij, overladen met de rijkste geschenken, naar zijn land teruggekeerd. Daarop is de keizer naar Bourgondië vertrokken; daar belegde hij bijeenkomsten; hij nam gijzelaars, gaf de noodzakelijke bevelen en keerde weer terug. (c10)
    Maar toen degenen die te voren in opstand waren gekomen zagen dat de koning de regering had afgestaan en dat zijzelf uit hun vroegere machtspositie waren verdrongen en hun gezag en aanzien in de steden waar ze gewend waren de lakens uit te delen verminderd, zijn ze naar de koning gegaan. Ze vielen hem te voet, onderwierpen zich aan zijn genade en beloofden dat ze, zoals hij maar wilde, genoegdoening zouden geven voor de aangedane smaad. Ze beloofden ook dat ze nooit op dit besluit terug zouden komen, maar zijn bevelen altijd zouden gehoorzamen. Eén ding verzochten ze in het bi[j]zonder : dat hij nooit zou toestaan dat een koning van een ander volk hun volk zou regeren; het was, zeiden ze, de eeuwige wet van de Bourgondiërs dat ze hun eigen koning mochten kiezen en aanstellen. Door hun woorden vermurwd zond de koning, nu hij genoegdoening had gekregen, gezanten naar de keizer. Hij liet zeggen dat zijn tegenstanders naar hem toe waren gekomen, vergiffenis hadden gevraagd voor wat ze hem hadden aangedaan en hem hadden bezworen dat ze hem voortaan zonder enige arglist zouden gehoorzamen. Hij vroeg de keizer hem deze gunst te schenken, dat hij hem in zijn goedheid zou toestaan om de regering weer op de oude voet uit te oefenen.
    Dat kwam de keizer ongelegen. Hij herinnerde zich echter dat zijn verwant (c11) in grote nood naar hem toe gekomen was en hem zijn rijk niet uit vrije wil, maar noodgedwongen had overgedragen; en opdat men niet zou vinden dat hij zich hardvochtig tegen hem gedragen had, heeft hij het verzoek van de koning ingewilligd : hij heeft Rudolf zijn rijk teruggegeven en diens groten bevolen hem in alles tegehoorzamen. (c12)
    Als nu iemand zou beweren dat ik, in wat we net verteld hebben, om wille van de eer van de keizer ook maar met een paar woorden van de historische waarheid ben afgeweken, hoewel ik in geweten geen leugen heb opgeschreven, maar integendeel wat ik uit veler verhaal te weten ben gekomen, dan moet die man werkelijk weten dat volgens aller getuigenis waar is, dat de Bourgondiërs, geïntimideerd door hun vrees voor de keizer, sindsdien de koning hun vroegere gehoorzaamheid hebben bewezen. (c13)
    Na zijn terugkeer uit Bourgondië heeft Hendrik Munna [Monterberg] en het gehele bezit van Wichman toevertrouwd aan hertog Bernard, met de opdracht diens zoontje op te voeden tot de jongen volwassen werd.
    (15) Het verraad van Munna [Monterberg]. In Munna [Monterberg] bevond zich een knecht van iemand (c14) die tot Balderiks partij behoorde, een geslepen bedrieger. Beschuldigd van een of ander misdrijf was hij al vele dagen voor zijn heer voortvluchtig. Hij had het plan uitgebroed dat zijn heer hem weer in genade zou aannemen, als hij hem de burcht uitleverde. Heimelijk ging hij naar hem toe en hij beloofde hem met de meeste stelligheid dat hij hem, als zijn heer hem maar wilde volgen, zonder enig gevaar midden in Munna [Monterberg] zou brengen. De ander toonde zich, zoals dat gaat met jonge mannen, overdreven blij met de belofte van de knecht, hij beloofde hem rijke geschenken en spoorde hem aan zijn belofte zo snel mogelijk in te lossen. De knecht gaf zijn woord dat hij dat zou doen en op het afgesproken tijdstip heeft hij de poorten geopend en vroeg in de morgen zijn heer binnengelaten. De burchtsoldaten, die nog diep in slaap te bed lagen, werden plotseling gewekt door het onverwachte geschreeuw van de vijanden. Ze renden her en der door hun kwartieren en wisten niet waar ze hun toevlucht moesten zoeken. Weerloos werden ze gevangen genomen; slechts één man werd bij het begin van de overval gedood, alle anderen werden uit de burcht verjaagd. (c15)
    (16) Balderik wordt verdreven en Munna [Monterberg] wordt verwoest. Uit zijn huis verdreven en beroofd van al zijn bezit is Balderik naar de aartsbisschop van Colonia [Keulen] gegaan. Uit medelijden om de rampen die hem zojuist waren overkomen, heeft deze hem een woning aangewezen in de stad en hem een inkomen verschaft. Bovendien heeft Gerard van de Moezel Hengibach [Heimbach] tot zijn beschikking gesteld, opdat hij een plaats zou hebben waar hij zich kon terugtrekken en veilig kon zijn voor zijn vijanden. Het feit dat Munna [Monterberg], zoals ik al verteld heb, door zijn aanhangers was ingenomen, gaf hem nieuwe hoop; hij hoopte dat hij daardoor zijn ongeluk en smart zou verhelpen en zijn vroegere voorspoed herwinnen. Maar het is heel anders gelopen, want op een te Noviomagus [Nijmegen] belegde rijksdag, (c16) waar velen heengekomen waren, heeft de keizer bevolen Munna [Monterberg] te verwoesten, opdat van daaruit de streek niet meer geschaad en geplunderd zou worden. Aartsbisschop Heribert en Gerard van de Moezel en vele anderen heeft hij uitgezonden om de burcht te verwoesten; zij hebben alle gebouwen met de grond gelijkgemaakt en vervolgens in brand gestoken. Zo hebben ze een ieder de hoop ontnomen daar ooit nog een sterkte te bouwen. »
     (11).
    c1. Zuidoost van Kalkar.
    c2. Als deze interpretatie van de tekst juist is, hebben we hier de oudst bekende beschrijving van de aanleg van een motte-burcht. Mogelijk lag deze Maasburcht op de plaats van het latere kasteel Boxmeer. Zie B. Aarts, ‘Onbekend Boxmeer : oud tot zeer oud?’, in : Het Brabants kasteel, 16 (1993), p. 11-30.
    c3. I, 11, zonder de naam te noemen.
    c4. Zie I, 1.
    c5. Niet te identificeren.
    c6. juvenalis VI,460.
    c7. RudolfIII, 993-1032.
    c8. Te Straatsburg. juni 1016.
    c9. Hendrik verbleef in juli en augustus 1016 in Bourgondië.
    c10. Hendriks moeder Gisela was een zuster van Rudolf.
    c11. Hoewel een volledige overdracht van de koninklijke rechten aan Hendrik onwaarschijnlijk is, lijkt Alpertus In het algemeen goed op de hoogte van de Bourgondische gebeurtenissen. Zie R. Poupardin, Le royaume de Bourgogne (888-1038). Etude sur les origines du royaume d’Arles, Paris 1907 (herdruk Genève 1974), p. 133 n. 1.
    c12. Hier stelt Alpertus de zaken misschien te mooi voor. Thietmar, VII, 30, ed. Trillmich, p. 384-386 heeft een heel ander verhaal.
    c13. Thietmar VII, 53, ed. Trillmich, p. 412, noemt zijn naam : Bertold van Walbeck. Hij was een neef van Thietmar.
    c14. Volgens Thietmar t.a.p. op 1 april 1017.
    c15. De keizer verbleef in Noviomagus [Nijmegen] van medio maart tot omstreeks 10 mei 1018.
    c16. De rijksdag van Noviomagus [Nijmegen].
  • Alpertus Mettensis over Meriwido :
    « 20. De Meriwido a Frisiis obtenta, et de Tielensibus
    Antequam hoc prodigium in coelo appareret, circa litus oceani bellum coortum est. Huius belli haec causa fuit. Pars Frisiorum, sedibus suis relictis, in silva Meriwido, de qua supra diximus, habitacula construentes consederunt, et adiunctis sibi praedonibus magna mercatoribus dampna intulerunt, Praedones vero, eis postea subiugatis, singulis ad modum uniuscuiusque culturae ad extirpanda novalia terram diviserunt, eamque colere iusserunt, et sibi vectigales fecerunt. Unde mercatores Tielenses, qui etiam specialiter prae caeteris facile ad quascumque querimonias excitandas accenduntur, crebro regem interpellabant, ut pro sua gratia eos ab his iniuriis defendat. Si id non faciat, neque se causa negotianti in insulam (d1) venire, neque ad se Britannos commeari posse, et ideo vectigalia sibi, ut oportebat, plenius provenire non posse, dicebant. Set libet pauca, non detrahendo, set ex intimo corde condolendo, hic inserere, quibus moribus et institutis isti Tielenses ab aliis viris differant. Homines sunt duri, et pene nulla disciplina adsuefacti, iudicia (d2) non secundum legem set secundum voluntatem decernentes, et hoc ab imperatore karta traditum et confirmatum dicunt. Si quis quicquam ab alio mutuum sive accommodatum acceperit, et ille ad constitutas inducias rem suam repetit, constanti animo inficias it, et sine mora se nihil ab illo accepisse iurat, Et si quis deprehensus fuerit publice peurasse, a nullo posse redargui confirmant. Se rem quoque una manu tenuerit, si tantilla est ut pugno includi possit, cum altera iuramento denegabit. Si quis Dei fidelium apud imperatorem intercedat, ut haec scelera interdicat ne tot animae cotidie pereant, magnam profecto a Deo remunerationem sibi interdicat ne tot animae cotidie pereant, magnam profecto a Deo remunerationem sibi donandam sperare poterit. Adulterium in culpam non ducunt. Quamdiu uxor tacuerit, virum per neferia scelera sordescere licitum habent, et talia agentem neminem praeter uxorem in synodi interpellare debere. Summo mane potationibus student, et quisquis ibi altiori voce turpus sermones ad excitandum risum et ad vinum indocile vulgus provocandum protulerit, magnam apud eos fert laudem. Siquidem ob hoc pecuniam simul conferunt, et hanc partitam singulis ad lucra distribuunt, et ex his quoscumque potus certis temporibus in anno cernunt, et in celebrioribus festis quasi sollempniter ebrietati inserviunt.
    21. De bello contra Frisios adhibito.
    Imperator vias mercatorum patefieri volens, Adelbaldum episcopum et decem Godefridum ad se vocans (d3), mandat, ut Frisios adeant, eosque ab his sedibus quas iniuste occuparant propellant et praedones submoveant. His mandatis acceptis, immensam multitudinem cogunt, clarissimos quoque viros et adprime in re militari instructos, qui tamen equitatui vita studebant, navi nihil poterant, secum adsciscunt. Cumque in unum convenissent, omnem exercitum in navibus collocant, eoque ubi Frisios cum coactis copiis audierant esse contendunt. At illi qui silvam occupabant, ut compererunt per exploratores de adventu exercitus, reliquerunt domos, et ad eos, inter quos praedones municiunculam construxerant, fuga se receperunt. At nostri cum tota classe pleno aestu accesserunt ad Flaridingun
     (12); sic enim haec regio (d4) Frisiorum vocatur. In cuius litus cum exponerentur milites, dux ceteram omnem multitudinem egredi iussit, paucis relictis qui naves in altum reducerent, ne iterum commutato aestu in arido consisterent, ut si quid opus esset eis libere uti potuissent. Frisii ubi eos campum audaciter suis agminibus complere cernerent, et neque ab his qui in munitione erant ullum praesidium spererent, eo quod et illi circumiecta tanta multitudine nullum effugium haberent, editioribus locis in stationibus Frisii coadunati, quid consilii hostes caperent, expectabant. Haec tamen res in loco eos continuerat, eo quod illos sine equis advenisse cognoverant, se autem labore cotidiano et rustica exercitatione pedibus plurimum posse confidebant; et si ab hostibus premantur, stabant ad fugam praeparati atque expediti. Una res erat illis magno usui, quod campum omnem fosses praefoderant, sive ad defendendum maiorem aestum maris, qui in plenilunio validior solet fieri, sive ad impediendum iter hostium. Quas cum duci videretur difficile cum multitudine transeundas, iussit, ut qui signa ferebant redirent, et circutatis fossis in locis planis consisterent, ut si Frisii dimicare vellent, eos excipiendi expeditior facultas esset. Et cum exercitus ducis signa referre coepissent, ortus est inter novissimos eorum clamor a quodam scelestissimo, propinquo praedonum, dicens, ut quisque vitae suae consuleret, ducem in prima acie impetu Frisiorum pressum fuga praelio cessisse. Hac falsa fama per exercitum perlata, omnes in fugam versi sunt, et tanto timore sunt perterriti, ut nemine urguente in flumen se praecipiterent. Multi confisi viribus ad naves transnatare cupiebant. Quas cum prehendissent, et in eas summo studio ascendere conarentur, multitudine curcumstipante naves dimersae sunt. Et eo modo plures perierunt, quod quisque carum suum et propinquum in mortis natatu periclitasse conspiciens, dum subvenire illi vellet circumfunditur innumerabile vulgus, navesque in profundum trahunt, et sic pariter omnes suffocati sunt. Pauci videntes haec et timentes periculum submersionis, et ut solet fieri, quod plerique in tali perturbatione non recipiunt miserationem, ne simili modo perirent incitatis remis fugam accelerant. Cum plures vero metu et lassitudine et pondere armorum pressi sicuti cursu intrabant, ita sub aqua recti et exanimati stabant. At hi qui in munitione erant, cum viderent concursum fieri, et certatim se de littore in aquam praecipitari, animadverterant eos perturbatos fugam inisse, et mox nutu et vocibus de fuga eorum Frisiis significare coeperunt. Dux vero videns fugam multitudinis, cum suis stabat stupefactus; fortissimo quoque, quorum cor ut leonum erat, ita pavore solutum est, ut loco in quo constiterant se movere non possent. Acciditque – nescio quod divino iudicio – quasi inauditum miraculum, adeo ut Frisii ex significatione oppidanorum evocati accurrerent et eos quasi saxi immobiles stantes interficerent; et ita Dei iussu sint in suis membris obligati, ut nemo ex tanta copia clarissimorum virorum manum stricto gladio ad resistendum erigeret, vel scutum ad se protegendum opponeret. Quibus peremptis, celeri cursu pervenerunt ad litus, et cum plures, qui per crepidinem littoris in aqua manibus reptabant, iaculis confodiunt. Alii namque, dum ducem solum stare conspicerent, circumsistunt; set ille, consumpto spiritu, fortiter restitit, et missa pila excipit, unum tantum a tergo se inpetentem aversa hasta traicit. Quo exanimato, reliquorum impetum paululum repressit. Interim praedones ex oppoido iam laeti de victoria subito erumpunt, omnia cadavera mortuorum perequitant, illuc ubi ducem a multitudine circumdatum cernebant contendunt. Quem cognitum, et iam in adversum os vulneratum et pene desperatum, statim ex periculo eripiunt, et cum paucis captis in castellum perducunt, pedibusque eius provolvuntir, eique se dedunt, obsecrant, ut rebus suis consulat et apud inperatorem et episcopum Adelbaldum pro eis de negotio confecto interveniat. Quibus cum dixisset, omnia quae ab eo postularent sese facturum, tatum ut ipsum et ceteros qui superessent et capti erant illaesos abire permitterent, reponderunt, magnas inimicitias paremtum et propinquorum illorum qui occubuerant ipsos incurrisse; si impunitatem illius facti iuramento sibi confirment, ut nullam umquam vindictam ab ipsis exigant, sese facturos, quae postularet, ostenderunt. Cumque dux laec lauderet, constituunt diem et locum, quando haec omnia fieri debeant. Illos autem qui capti fuerant usque ad indicias condictas in vinculis retinent; ducem abire permittunt. Quo abeunte, irruerunt super occisos, et obliti omnis humanitatis, omnia corpora vestimentis exuerunt, ut nec pannum quidem relinquerent quo verenda tegerentur. De his quoque haec feruntur, quod quaedam corpora horum longe in altum ab incolis propter foetorem expulsa, ab avibus et bestiis et marinis feris, quae cupidissimae humanorum cadaverum sunt, illaesa et intacta permanserint. Et dum iterum ad litus per aestum proicerentur, per duo miliaria aut amplius candor eorum visus est, quasi litus candinovem corpore illorum Kalendis Decembris (d5), simul adhuc conligata, in quadam ripa sunt reperta, ita integra ut pene nulla putredo in eis investigari posset, quamvis caedes 4. Kal. Augusti facta fuisset. » (13).
    d1. Britanniam.
    d2. cf. quae ea de re duce V. Cl. Birnbaum D. Io. Heinricus Beucker Andrae in specimine de origine iuris municipalis Frisici p. 369 sqq. nuperrime disputavit.
    d3. cf. Thietmar. VIII. 13.
    d4. hodic tantum eius nominis vicus extat Vlaerdingen, quem ab Oceano Mosam invectus, a sinistra infra Roterdanum conspicis.
    d5. Dec. 1.
  • Alpertus Mettensis over Meriwido (in vertaling) :
    « (20) De Friezen bezetten Merwido [het Merwedewoud]. De Tielenaren. Voordat dit teken aan de hemel verscheen, is er oorlog uitgebroken nabij de zeekust. De oorzaak van die oorlog was als volgt. Een groep Friezen heeft hun woongebied verlaten en zich daarna metterwoon gevestigd in Meriwido [het Merwedewoud], waarover we al eerder (e1) hebben gesproken; ze hebben zich aangesloten bij rovers (e2) en gezamenlijk brachten zij grote schade toe aan de kooplieden. Later echter hebben de rovers hen onderworpen; ze hebben het land zo onder hen verdeeld dat ieder een kavel ter ontginning kreeg, ze hebben hun opgedragen die te bebouwen en hen cijnsplichtig gemaakt. Zo kwam het dat de Tielse kooplieden, die er in vergelijking met anderen ook wel bi[j]zonder gemakkelijk toe komen om over alles en nog wat te klagen, zich bij herhaling tot de koning wendden met het verzoek hen in zijn genade tegen dat onrecht te beschermen. (e3) Als hij dat niet deed, zeiden ze, konden zij niet naar het eiland (e4) gaan om handel te drijven en de Engelsen evenmin op Tiel handelen, en bijgevolg kon dan de belasting (e5) hem niet meer volledig toevloeien, zoals dat toch hoorde.
    Ik wil hier echter – niet om hen te bekladden, maar uit innig mededogen – een paar woorden inlassen over de gewoonten en instellingen waarin die Tielenaren zich van andere handelsplaatsen onderscheiden. Het zijn ruwe lieden en ze zijn, zo te zeggen, geen enkele tucht gewend. Vonnissen vellen ze niet volgens het overgeleverde recht, maar volgens zelfgemaakte regels, en ze zeggen dat het recht hiertoe hun door de keizer in een oorkonde is gegeven en gegarandeerd. (e6) Als iemand iets van een ander in pand of in leen heeft ontvangen en de ander op de overeengekomen vervaldag zijn bezit terugeist, ontkent de eerste met een stalen gezicht en zweert onverwijld dat hij niets van hem heeft ontvangen. En als iemand er op betrapt wordt dat hij in het openbaar een meineed heeft gezworen, dan kan deze, zo verzekeren ze, door niemand worden gewraakt. Als hij het geleende in zijn ene hand vasthoudt, zal hij, als het zo klein is dat hij het met zijn vuist kan omsluiten, met de andere hand zweren dat hij het niet heeft. Och, mocht een van Gods gelovigen eens bij de keizer protesteren en hem vragen dat verdorven gedrag te verbieden, om te voorkomen dat dagelijks zoveel zielen ten verderve gaan, dan kan hij werkelijk hopen dat God hem grotelijks zal belonen.
    Overspel beschouwen ze niet als een misdrijf. Zolang de vrouw zwijgt, staat het volgens hen de man vrij zich door afschuwelijk wangedrag te bevuilen, en niemand behalve zijn vrouw mag iemand die zulke dingen doet in de seend [= vergadering tot het berechten van misdaden] aanklagen. Vroeg in de morgen houden ze drinkgelagen, en wie daar dan met de luidste stem smerige praatjes uitslaat om het domme volk aan het lachen te maken en aan te sporen om wijn te drinken, oogst grote lof bij hen. Hiertoe brengen ze zelfs geld bijeen en een ieder geven ze daarvan zijn deel om er winst mee te maken. Daaruit bekostigen ze de drinkgelagen die ze op vaste tijdstippen van het jaar houden, en op de belangrijkste feestdagen geven ze zich, als was het een ritueel, over aan dronkenschap.
    (21) De oorlog tegen de Friezen. De keizer wilde de handelswegen weer toegankelijk maken en ontbood daartoe bisschop Adelbold en hertog Godfried; hij droeg hun op tegen de Friezen op te trekken, hen te verdrijven uit de woonplaatsen die ze wederrechtelijk bezet hadden en de rovers te verjagen. (e7) Na ontvangst van deze bevelen brachten ze een geweldig leger op de been; ze lijfden ook de meest illustere en in de oorlogvoering buitengewoon ervaren mannen in, die echter hun hele leven te paard gestreden hadden, maar op een schip niets waard waren. Toen ze zich verzameld hadden, scheepten ze het gehele leger in en zetten koers naar de plaats waar, naar ze gehoord hadden, de Friezen zich met hun verzamelde troepenmacht bevonden. (e8)
    Maar zodra de lieden die het woud in bezit hadden genomen van verkenners over de aankomst van het leger hadden gehoord, hebben ze hun huizen verlaten en zich vluchtend teruggetrokken naar degenen bij wie de rovers een kleine sterkte hadden gebouwd. De onzen zijn bij hoog water met de gehele vloot aangekomen bij Flaridingun
     (14) [Vlaardingen]; zo heet dat gebied van de Friezen namelijk. Toen de ridders daar aan land gezet werden, heeft de hertog het gehele overige leger bevolen zich te ontschepen, op een handvol mensen na, die moesten achterblijven om de schepen naar diep water terug te brengen, opdat die niet, als het weer eb werd, aan de grond zouden raken – ze moesten immers in geval van nood onbelemmerd gebruikt kunnen worden. Zodra de Friezen zagen dat zij onversaagd de vlakte met hun legerscharen vulden, en ze geen hulp verwachtten van de mensen in de sterkte, omdat ook die, omsingeld door zo’n grote massa, geen enkele vluchtweg hadden, kozen ze dicht opeen positie op hoger gelegen plaatsen en wachtten af tot welk krijgsplan de vijanden zouden besluiten. Dat zij op hun plaats bleven vond zijn oorzaak in het feit dat ze hadden geconstateerd dat hun tegenstanders zonder paarden waren gekomen, en erop vertrouwden dat zij van hun kant, goed geoefend door hun dagelijkse arbeid op het land, te voet meer waard waren; en als ze door de vijanden in het nauw werden gebracht, zouden ze zonder problemen direct kunnen vluchten. Eén ding was hun tot groot voordeel : rond de gehele vlakte hadden ze dijken aangelegd, hetzij om zich te beschermen tegen het tij, dat bij volle maan altijd extra hoog opkomt, ofwel om vijanden de weg te versperren. (e9) De hertog zag dat het moeilijk was om die dijken met zijn troepenmassa over te steken; daarom beval hij de vaandeldragers terug te keren en zich met een omtrekkende beweging om de dijken heen op vlak terrein op te stellen, om, als de Friezen zouden willen vechten, hun aanval gemakkelijker te kunnen opvangen.
    Toen het leger van de hertog de terugtocht was begonnen, schreeuwde in de achterhoede een ellendige schurk, een verwant van de rovers, plotseling dat de hertog in de voorhoede, door een aanval van de Friezen in het nauw gebracht, de strijd ontvlucht was, en dat ieder voor zich maar moest zien dat hij zijn leven redde. Dit valse gerucht verspreidde zich door het leger en daarop zijn allen op de vlucht geslagen; ze zijn zo in paniek geraakt dat ze zich, zonder dat iemand hun op de hielen zat, hals over kop in de rivier stortten. Vertrouwend op hun kracht wilden velen naar de schepen zwemmen. Toen ze die vastgepakt hadden en met inspanning van al hun krachten poogden erin te klimmen, zijn de schepen, doordat zo’n massa ze omstuwde, gezonken. Velen zijn ook op deze manier omgekomen : als iemand zijn vriend of verwant in gevaar zag de verdrinkingsdood te sterven en hem de helpende hand wilde bieden, klampten tallozen zich aan hem vast en dan trokken ze de schepen omlaag; zo zijn allen tegelijk verdronken. Enkelen, die dat zagen en het verdrinkingsgevaar vreesden, trokken aan de riemen – zo gaat het vaak, dat de meesten in zo’n verwarde toestand geen medelijden ontvangen – en gingen haastig op de vlucht, om niet op dezelfde manier om te komen. Velen stonden, door angst en vermoeidheid overstelpt en door het gewicht van hun wapenrusting omlaaggedrukt, ontzield rechtop onder water, precies zoals ze de stroom ingelopen waren.
    Maar de rovers in de sterkte hadden, toen ze zagen dat onze troepen wegrenden en dat de een zich nog sneller dan de ander van de oever in het water stortte, beseft dat ze in totale verwarring op de vlucht waren geslagen, en begonnen direct met gebaren en geroep de Friezen op hun vlucht te attenderen. De hertog echter bleef op het zien van de massale vlucht met zijn troepen verbijsterd stilstaan; zelfs de dappersten, die toch een leeuwenhart hadden, zijn van angst zo verlamd (e10), dat ze zich niet konden verroeren van de plaats waar ze stonden. En het gebeurde – misschien was het een straf van God – als een ongehoord wonder des Heren : de Friezen, door de signalen van de rovers in de vesting naderbij geroepen, snelden toe en maakten de soldaten van de hertog, die daar als versteend stonden, af. Door Gods gebod zijn hun leden zo verstijfd dat van zo’n groot aantal allervoortreffelijkste mannen niet één het zwaard trok om weerstand te bieden of het schild ophief om zich te beschermen. Na hen gedood te hebben, haastten ze zich in snelle vaart naar de oever en met werpspiezen doorboorden ze velen die langs de oeverrand door het water kropen. Anderen omsingelden de hertog, toen ze zagen dat hij alleen stond. Maar deze vatte moed, hij verzette zich dapper en weerde de op hem af geslingerde speren af; één man slechts, die hem in de rug aanviel, doorstak hij, met omgekeerde lans. Door hem te doden heeft hij de aanval van de anderen enigszins beteugeld.
    Intussen stormden de rovers, die zich al over de overwinning verheugden, plotseling de vesting uit. Op hun paarden reden ze, over de lijken der gesneuvelden heen, naar de plaats waar ze de hertog door een menigte omsingeld zagen. Ze herkenden hem, en op een moment dat hij al in het gezicht gewond was en zijn toestand vrijwel hopeloos, redden ze hem onmiddellijk uit het gevaar en voerden hem met enkele gevangenen naar de burcht. Daar vielen ze hem te voet, ze leverden zich over aan zijn genade en smeekten hem hun belang indachtig te zijn en bij de keizer en bisschop Adelbold over wat ze gedaan hadden voor hen te bemiddelen. Toen hij hun had gezegd dat hij alles zou doen wat ze van hem vroegen, op voorwaarde dat ze hem en de overige overlevenden die ze gevangen hadden genomen ongedeerd zouden laten vertrekken, hebben ze geantwoord dat ze zich de bloedwraak van de familie en verwanten van de gesneuvelden op de hals hadden gehaald. Ze toonden zich bereid om te doen wat hij vroeg, als die mensen hun onder ede straffeloosheid zouden verzekeren voor wat ze gedaan hadden en dus nooit weergeld van hen zouden eisen. De hertog stemde daarmee in en zij stelden dag en plaats vast waarop dat alles moest gebeuren. (e11) De krijgsgevangenen hielden ze echter tot de afgesproken dag gevangen; de hertog lieten ze gaan. Hij was nog maar net vertrokken, of ze hebben zich op de gevallenen gestort en – onmenselijkheid ten top – alle lijken de kleren uitgetrokken; nog geen lapje ter bedekking van de schaamdelen hebben ze hun gelaten.
    Over de slachtoffers wordt ook verteld dat een aantal lijken, die vanwege de stank door de bewoners van de streek ver in de rivier waren geworpen, door vogels, wilde beesten en zeedieren, die toch belust zijn op lijken van mensen, ongeschonden en onaangetast zijn gelaten. En toen ze door het getij weer op de oever aanspoelden, was hun witte glans over een afstand van twee mijl of nog meer zichtbaar; het was alsof de oever met sneeuwwit lijnwaad was bespannen. Ook dit zij nog als bewijs hiervoor gezegd, dat men op de eerste december ergens op de oever negen nog samengebonden lijken heeft gevonden, zo gaaf dat men daaraan vrijwel geen ontbinding kon bespeuren, ofschoon het bloedbad had plaatsgevonden op 29 juli. »
     (15).
    Noten
    e1. 1,8. Het ‘Merwedewoud’ was volgens de Gesta episcoporum Cameracensium, c. 19, ed. L.C. Bethmann, MGH, SS VII, p. 471 een moerassige, bosrijke streek.
    e2. Graaf Dirk III ‘van Holland’ en zijn mannen. De ‘rovers’ zaten daar overigens al veel langer dan Alpertus doet voorkomen en bovendien, in elk geval sinds 985 en waarschijnlijk langer, met recht. Zie C.L. Verkerk, ‘Tollen en waterwegen in Holland en Zeeland tot in de vijftiende eeuw’, in : D.E.H. de Boer, E.H.P. Cordfunke, H. Sarfarij (red.), Holland en het water in de middeleeuwen. Strijd tegen het water en gebruik van het water; Hilversum 1997, p. 101.
    e3. In elk geval op de rijksdag van Nijmegen van 1018 (Thietmar, VIII, 28, ed. Trillmich, p. 470).
    e4. Engeland.
    e5. De tolrechten.
    e6. In het grootste deel van de nederzetting stonden de kooplieden van Tiel onder de speciale bescherming van de koning. Zie J.F. Niermeyer, ‘De herleving van de handel en de opkomst van de steden tot het midden van de 13e eeuw’, in: W.J. Alberts en H.P.H. Jansen, Welvaart in wording. Sociaal-economische geschiedenis van Nederland van de vroegste tijden tot het einde van de middeleeuwen, ’s-Gravenhage 1977, p. 52. De t.a.p. genoemde oorkonde van koning Zwentibold (OU [= Oorkondenboek van Utrecht] I nr. 88) kan echter moeitijk de oorkonde zijn waarop de Tielenaren zich volgens Alpertus beriepen.
    e7. Op de in II, 16 en 17 genoemde rijksdag.
    e8. Bisschop Adelbold treedt hier op als vertegenwoordiger van het rijksgezag, maar hij verdedigt ook de rechten en bezittingen die de kerk van Utrecht in het Maas-Merwedegebied bezat. Zie P.A. Henderikx, ‘De bisschop van Utrecht en het Maas-Merwedegebied in de elfde en twaalfde eeuw’, in : De kerk en de Nederlanden. Archieven, instellingen, samenleving. Aangeboden aan prof. dr. C. Dekker; Hilversum 1997, p. 99-128.
    e9. Het gaat om kaden, aangelegd in het kader van de ontginning van het gebied. Zie P.A. Henderikx, ‘De zorg voor de dijken in het baljuwschap Zuid-Holland en in de grensgebieden ten oosten daarvan tot het einde van de 13e eeuw’, in : Geografisch Tijdschrift, Nieuwe reeks 11 (1977), p. 410.
    e10. 2 Koningen 17,10.
    e11. Thietmar, die op 1 december 1018 overleed, vermeldt de verzoening tussen Adelbold en Dirk op voorspraak van de hertog (VIII, 30, ed. Trillmich, p. 472).
  • Anselmus Leodiensis :
    « 31. De Balderico episcopo.
    Quadragesimus septimus episcopatum suscepit Baldricus, generis et morum nobilitate insignitus (f1). Qui cum in pluribus sepe rebus boni antecessoris inniti contenderet vestigiis, tum in aecclesiis honorandis Dei earumque rebus agendis manificus fuisse habetur adeo ut nullam aecclesiam vel monasterium in episcopatu praeterietit, quod non aliquo vel agrorum vel decimarum usufructu donaverit (f2). Et licet excrescente fratrum aliorumque propinquorum numero, in multas particulas dividendae hereditatis angustia carnaliter timeri posset consanguineae posteritati, maluit tamen ex praediis suis magna ex parte aecclesiam et pauperes Christi facere heredes. Unde contigit, ut Pannardam oppidum, alodium suum, maiori aecclesiae ad usus fratrum et aecclesiam ad sustentandos victu 24 egenos condonaverit, cum praeterea comitem Arnolfum (f3) cum uxore nobilissima Liutgardę ad hoc exortando adduxerit, ut liberis orbati aecclesiam sibi pro animarum remedio heredem facerent. Eius tempore Gerhardus Cameracensis aecclesiae episcopus (f4) cum fratre suo Godefrido monasterium Florinense (f5), in honore sancti Iohannis baptistae constructum, et commoda satis pro modulo suo praediorum parte honestatum, matri Domini sanctoque Lamberto martiri contradidit (f6). Cui monasterio ne quit Deo ibidem servientibus minus suppeteret, idem domnus Baldricus episcopus duas ex sese gratantissime addidit aecclesias (f7). Ipse praesente sancto Heriberto Coloniensi archiepiscopi, a beato antecessore Notkero constructam domum sanctae Mariae sanctique Lamberti dedicavit, cum dehinc tercia die aecclesia (f8), quam vir gloriosus Godescalcus maioris aecclesiae praepositus ex alodiis suis, unde 12 canonicis fratribus victus et vestitus sufficiens foret, dotavit. Videns autem, quia pro mediocritate loci ab antecessoribus constructae sufficerent 8 aecclesiae canonica religionis, dignum duxit etiam monasterium struere, ubi arcior vita sub beati Benedicti regula duceretur, ut eorum mens qui ibidem inessent, eo magis studio orationis esset intenta, quanto a secularium curarum turbine esset libera. Coepit ergo fideli devotione in honere beati Iacobi apostoli locare fundamenta monasterii, cuius criptam, in qua nunc ipse corpore requiescit, cum perfecisset, et in honore beati apostoli Andreae dedicasset, pauca ad opus Deo inibi famulantium praedia constituit, reliquum opus semiplenum et non altius quam ad fenestras die occupante extrema dimisit, et ipso die eademque hora qua praelium apud Flardenges [in kantlijn : 1018] (f9); committebatur, in quo maxima nostratum cedes facta est, vitale flatum exhalavit. »
     (16).
    f1. Radisponae antea vicedominus, annal. Hildesh. 1008, frater Gisleberti comitis de Los, ut ipse testatur in litteris de ecclesia S. Iacobi 1. 1016. conscriptis. Mart. et Durand coll. II, 377.
    f2. Heinrici II. imp. donationes quasdam a. 1018. factas vide Chapeav. I, 224. 225.
    f3. Lossensem.
    f4. huius nominis primus.
    f5. Florennes. Cfr. Chron. Camerac. et Atreb. III, 13. et litteras Arnulfi Remensis archiescopi a. 1012. datas ap. Fisen I, 171.
    f6. Auct Gembl. ad Sigeb.
    f7. ecclesiam de Liers iuxta Leodium et S. Mariae in Rovera annotavit Aegidius.
    f8. S. Bartholomaei.
    f9. Vlardingen. Cfr. Alpert. de divers. temp. II, 21. Thietmar. VII, 13. 4 Kal. Aug. notatur dies supremus in necrol. Stabulensi msc. et apud Aegidium.

3. Oude bron

  • Sigebert van Gemblours :
    « 1018 Guolbodo in episcopatu Leodicensium Baldrico succedit. In Fresonia Deoderico comite, filio Arnulfi Gandavensis, debellante Fresones in vindictam patris sui ab eis occisi, Godefridus dux ad eum debellandum ab imperatore mittitur; et conserto prelio, repente voce nescitur unde emissa, Fugite, fugite, cunctis fugientibus, multi a paucis Fresonibus perimuntur dux vero capitur. » (17).

4. Egmondse bronnen

  • Annales Egmundenses :
    « Anno MXVIII. Theoderico comite filio Arnulfi debellante Fresones in vindicta patrissui ab eis occisi Godefridus dux ad eum debellandum ab imperatione mittitur, et repeate vox, unde emissa nescitur: Fugite, fugite, et a paucis Fresonubus multi perempti sunt, dux vero captus est. » (18).
    Vertaald 
    « In het jaar 1018, toen graaf Dirk, de zoon van Arnulf, oorlog voerde met de Friezen om zich te wreken voor het feit dat zijn vader door hen was gedood, werd hertog Godfried door de keizer uitgestuurd om hem te bestrijden, en plotseling hoorde men een stem roepen, waarvandaan wist men niet : ‘Vlucht, vlucht’, en door weinige Friezen zijn velen gedood, maar de hertog werd gevangen genomen. » (19).
  • Annales Egmundenses :
    « Anno MXXXVIIII. [uit Sigebert : obiit Conradus imperator] Eodem anno obiit Theodericus [ingevoegd : III] comes filius Arnulfi nomitis Hierosolimita, et successit Theodericus filius eius, [uit Sigebert : Heinricus filius] imperatoris patri successit. » (20).
    Vertaald 
    « In het jaar 1039 stierf keizer Koenraad. Hendrik, de zoon van de keizer, volgde zijn vader op. In hetzelfde jaar stierf graaf Dirk [III], de zoon van graaf Arnulf, de Jeruzalemganger, [en zijn zoon Dirk volgde hem op]. » (21).
  • Annales Egmundenses :
    « Anno MXLIIII. obiit Othilhildis comitessa. » (22).
    Vertaald 
    « In het jaar 1044 stierf gravin Othilhilde » (23).

5. Secundaire bronnen

  • De oorkonden en de kanselarij, 1971 :
    « Dirk III graaf 18 sept[ember]. 993, necrologium van Egmond, uitg[ave]. Oppermann, Fontes Egmundensis, p. 106; sterft 27 mei 1039, ibid., p. 107. » (24).
  • Nijhoffs Geschiedenislexicon, 1981 :
    « Dirk III, †27.5.1039; zoon van Arnulf van Gent; bijgenaamd Hierosolymitas (de Jeruzalemmer), ter herinnering aan een bedevaart. Gehuwd met Othelhildis, dochter van markgraaf Bernhard I van de Noordmark. Regeerde eerst onder de voogdij van zijn moeder Liutgard(is). Het bezit in Gent en Waas ging verloren, maar hij ontnam aan bisschop Adalbold van Utrecht Rijnland en annexeerde de Merwedemoerassen, die hij door Friese kolonisten liet ontginnen. Bouwde aan de Merwede (de huidige Noord en Nieuwe Maas) bij Vlaardingen een sterkte, waar hij tol hief. Het gebied hoorde eveneens aan de bisschop van Utrecht, die samen met Godfried van Lotharingen op last van de keizer aan deze gezagsaanmatiging een einde trachtte te maken. Dirk handhaafde zich echter door een overwinning bij Vlaardingen (1018). (25).
  • Genealogie van de graven van Holland, 1954 :
    « Dirk III, graaf van Holland 993-1039, bijgenaamd Hierosolymita, regeerde eerst onder voogdij van zijn moeder. Hij verloor Gent en Waas, doch verwierf vermoedelijk Rijnland en Westvlieland, stichtte de burcht te Vlaardingen, versloeg aldaar in 1018 een rijksleger aangevoerd door de hertog van Neder-Lotharingen, waarmee hij zijn positie vestigde. Hij stierf 27 mei 1039; tr[ouwt]. Othelhildis, dochter van Bernhard I markgraaf van de Noordmark, gest[orven]. 9 M[aa]rt. 1044. » (26).
  • Gens Nostra, 1991 :
    « 9/150. Dirk III graaf van Holland, bijgenaamd Hierosolymita; regeert aanvankelijk onder voogdij van zijn moeder; sticht een burcht te Vlaardingen; verslaat aldaar een rijksleger aangevoerd door de hertog van Neder-Lotharingen 1018, over[eden]. 27-5-1039, begr. Egmond,
    tr
    [ouwt].
    Othelhildis, keert als weduwe terug naar Saksen en ald
    [aar]. overl[eden]. 9-5-1044, (d[ochte]r. van Bernhard I markgraaf van de Noordmark ??). » (27).
  • Biographisch woordenboek der Nederlanden, 1858 :
    « DIRK III, Graaf van Holland, zoon van graaf A a r n o u t en L u i t g a r d, dochter van S i e g f r i e d, graaf van Luxemburg. Naauwelijks de kinderjaren ontwassen, aanvaardde hij in 998 het bewind, waarschijnlijk onder de voogdij zijner moeder, die, met behulp van eene keizerlijke vloot, de West-Friezen trachtte ten onder te brengen. In de eerste jaren van zijne regering, geraakte hij in geschil met den Utrechtschen Bisschop A d e l b o l d, en weldra barstte tusschen hen eenen fellen oorlog uit. De oorzaak daarvan moet volgens sommigen gezocht worden in de stichting der stad Dordrecht in 1015, en het heffen van eenen tol, zonder keizerlijke vergunning; volgens anderen ontstond dezelve door den naijver van den Utrechtschen kerkvoogd op de aanwassende magt van Graaf D i r k III. Hoe dat zij, zeker is het dat eerstgenoemde jegens den Graaf klagten inbragt bij keizer H e n d r i k II, en dat deze daarop aan G o d f r i e d, Hertog van Neder-Lotharingen, bevel gaf Dordrecht te slechten en den Graaf van daar te verjagen.
    Het ligt buiten ons plan een verhaal te geven van de menigvuldige oorlogen, waarin de Graven van Holland gewikkeld waren, en wij bepalen ons alzoo tot de korte mededeeling daarvan, daar het meer uitgebreide verhaal van die gebeurtenissen, die meer tot de geschiedenis des vaderlands, dan tot die van bijzondere personen behooren, elders te lezen staat. Genoeg zij alhier de vermelding dat D i r k III zijne tegenstanders herhaalde malen overwon, en eindelijk, op voordeelige voorwaarden, vrede met hen sloot, en zich met den Keizer verzoende, na wiens dood, in 1024, hij met andere vorsten tegenwoordig was op den Rijksdag, waar K o e n r a a d II ten keizerlijken zetel verheven werd.
    In het jaar 1030 ondernam Graaf D i r k III eene bedevaart naar Jeruzalem, vergezeld door vele andere edelen. Hij volbragt dien tocht gelukkig, en keerde in 1034 terug. Hij erlangde er den bijnaam van Jeruzalemmer door, leefde voorts in rust en vrede, overleed den 27sten Mei 1089 en werd te Trier begraven. Hij was een verstandig, dapper en godvruchtig vorst en liet hij zijne gemalin, O t h i l d e of W i t h i l d e, eene dochter van Hertog O t t o v a n S a k s e n, die vijf jaren na hem overleed, twee zonen na, D i r k en F l o r i s, die beiden hem na elkander opvolgden. Zijne afbeelding ziet op onderscheidene wijzen het licht.
    Zie Melis Stoke, Rijmkronijk, B. I. bl. 107, 108; Oude Holl. Div. Chron. Div. VIII. c. 13, bl. 117; Scriverius, Holl., Zeel. en Vriesche Chron. bl. 64; van Loon, Aloude Holl. Hist. D. II. bl. 274; van Leeuwen, Bat. Illustr. bl. 1367, 1370; Hoogstraten, Woordenb.; van Hemert, Levensbeschr. der Holl. Graven, bl. 41-56; (Loosjes), Characterk. der Vaderl. Geschied. D. I. bl. 174-181; Kok, Vaderl. Woordenb.; Wagenaar, Vaderl. Hist. D. II. bl. 36, 57-64; van Kampen, Vaderl. Karakterk. D. I. bl. 69; Arend, Algem. Gesch. des Vaderl. D. II. St. I. bl. 31, 56-65, 103; dit Woordenboek, D. I. bl. 21; van der Chys, de Munten van Holl. en Zeel. bl. 14-17; Muller, Cat. van Portrett. bl. I, 305. »
     (28).
  • Nieuw Nederlandsch biographisch woordenboek, 1911 :
    « DIRK III, T h e o d e r i c u s, graaf in Friesland en graaf van Gent, gest. 1039, zoon van Arnulf en Liudgardis (kol. 182). Hij aanvaardde in 993 het bewind en schijnt zich in den beginne vooral beziggehouden te hebben met zijn vlaamsche bezittingen. Zijn landen in Noord-Nederland werden een gemakkelijke prooi voor de Friezen en voor den bisschop van Utrecht. In 1005 ondernam Hendrik II, duitsch koning, een tocht tegen de Friezen. Ten laatste verbond Dirk zich met zijn friesche onderdanen. Hij keerde zich tegen den utrechtschen bisschop, terwijl hij zijn gebied uitbreidde door de Merwede-streek te bezetten, waar zijn onderdanen de rivieren door roof onveilig maakten. Vandaar klachten van de kooplieden van Tiel, van bisschop Adelbold van Utrecht e.a. In 1018 zond keizer Hendrik II een strafexpeditie onder Godfried I, hertog van Neder-Lotharingen. 29 Juli 1018 werd het keizerlijke leger bij Vlaardingen door graaf Dirk verslagen. In dezen tijd schijnen de vlaamsche bezittingen voor de hollandsche graven verloren te zijn gegaan. Dirk was gehuwd met O t h i l h i l d i s, die in 1044 overleed.
    Vgl. L. Vanderkindere, La formation territoriale des principautés belges au moyen age (Bruxelles 1902), en mijn artikel over Dirk III in Nijhoff’s Bijdragen 4. R., VIII, 349.
    Poelman. »
     (29).
  • Vlaanderen :
    « Boudewijn V van Rijsel, graaf van Vlaanderen (1035-67), †1.9.1067; zoon van Boudewijn IV. Breidde Rijksvlaanderen verder uit, o.a. met het land van Aalst en verwierf invloed in het graafschap Henegouwen door het huwelijk in 1051 van zijn zoon Boudewijn VI met de grafelijke weduwe Richildis. In 1060 tot voogd aangesteld onder de minderjarige Franse koning Filips I. Hij ijverde voor de ontwikkeling van Binnen-Vlaanderen, het verlaten gebied tussen de Schelde en de kust. » (30).

6. Albert Delahaye over Dirk III, Wijk bij Duurstede, Munna, Meriwido en Flaridingun

De belangrijkste vaststelling is dat Dirk III vermeld wordt als graaf van Gent en dat hij de eerste graaf is die wellicht met iets in Holland in verband kan worden gebracht hoewel de naam “Holland” nog altijd niet bestond (31).

In verschillende uitgaven heeft Albert Delahaye echter ook de stelling geponeerd dat de opgravingen bij Wijk bij Duurstede overeenkomen met de beschrijving van de plaats Munna bij Alpertus van Metz, en dat dit eveneens de plaats was waar graaf Dirk III zich ophield. Het gaat echter om vier verschillende plaatsen :

  • de plaats Munna, genoemd bij Thietmar van Merseburg en Alpertus van Metz, die met Monterberg bij Kalkar wordt vereenzelvigd;
  • een niet met name genoemde burcht aan de Maas, die alleen bij Alpertus van Metz vermeld wordt en die bij Boxmeer wordt gedacht;
  • het Mereweda-Miriwidu-Meriwido, genoemd in de Gesta Episcoporum Cameracensium, bij Thietmar van Merseburg en Alpertus van Metz en waarvan iedereen aanneemt dat het om het Merwede-gebied gaat;
  • tenslotte het gebied Flaridingun, genoemd door Alpertus van Metz en als Flardenges ook bij Anselmus van Luik te vinden en dat als Vlaardingen wordt opgevat.

Geen van de vier wijst op de omgeving van Wijk bij Duurstede; ook de beschrijving in de Gesta Episcoporum Cameracensium wijst duidelijk het westelijker Merwedegebied aan.
Het heeft meer dan een kwarteeuw geduurd heeft voordat dit in 2007 aan het licht kwam, tekenend voor het ontbreken van debat en het ongelezen verwerpen dan wel kritiekloos aanvaarden van het werk van Albert Delahaye.
Maar om vervolgens Albert Delahaye alsnog van “manipulatie” te beschuldigen (zoals in reactie op deze site is gebeurd) gaat net iets te ver omdat het nergens aan zijn hoofdstellingen raakt.
Heel wat waarschijnlijker heeft Albert Delahaye zijn uittreksels uit de Monumenta Germaniae die op hetzelfde jaar betrekking hadden verkeerd aan elkaar heeft gekoppeld. Dat is weliswaar een grove vergissing maar daarom nog geen “manipulatie”.

Een gebrekkige vertaling van een niet voor de hand liggende ingewikkelde constructie in het Latijn gaf eveneens aanleiding tot een beschuldiging van “vervalsing“ hoewel het evenmin aan de hoofdstellingen raakt. De omstreden woorden zijn hier vet gezet. Het gaat vooral om de vraag of Dirk III en zijn kornuiten (aangeduid als “de rovers”) de Friezen hebben onderworpen dan wel dat zij door de Friezen werden onderworpen, waarbij het eerste natuurlijk het meest voor de hand ligt : “Friezen” werden aan het gezag van de graaf onderworpen en vervolgens aan het werk gezet, niet andersom.

Alpertus van Metz :

Pars Frisiorum, sedibus suis relictis, in silva Meriwido, de qua supra diximus, habitacula construentes consederunt, et adiunctis sibi praedonibus magna mercatoribus dampna intulerunt, Praedones vero, eis postea subiugatis, singulis ad modum uniuscuiusque culturae ad extirpanda novalia terram diviserunt, eamque colere iusserunt, et sibi vectigales fecerunt.
Vertaling Hans van Rij :

Een groep Friezen heeft hun woongebied verlaten en zich daarna metterwoon gevestigd in Meriwido [het Merwedewoud], waarover we al eerder hebben gesproken; ze hebben zich aangesloten bij rovers en gezamenlijk brachten zij grote schade toe aan de kooplieden. Later echter hebben de rovers hen onderworpen; ze hebben het land zo onder hen verdeeld dat ieder een kavel ter ontginning kreeg, ze hebben hun opgedragen die te bebouwen en hen cijnsplichtig gemaakt.
Vertaling Albert Delahaye :

Een deel van de Friezen had zijn woonplaatsen verlaten en in het bos Meriwido (Merwede) woningen gebouwd en zich gevestigd. Zij namen rovers bij zich op en berokkenden veel schade aan de handelaars. De rovers, die zij daarna aan zich onderwierpen, kregen ieder voor zich een stuk nieuwland aangewezen, dat zij in cultuur moesten brengen en erop verbouwen, en zo verschaften zij zich levensmiddelen.

De tekst en vertalingen zijn aan Hans den Besten voorgelegd (die de stellingen van Albert Delahaye geenszins onderschrijft) en die het volgende commentaar geeft :

« Een poging tot letterlijke vertaling, wat met die ablativus absolutus-constructies feitelijk onmogelijk is :
Een deel van de Friezen (g1) heeft zich – nadat hun woonplaatsen verlaten waren (g2) – in het bos Meriwido, waarover wij boven gesproken hebben, woningen bouwend gevestigd, (g3) en ze hebben – nadat er rovers aan hen waren toegevoegd – [de] kooplieden grote schade toegebracht. De rovers echter hebben – nadat zij later onderworpen waren – het land … … … … verdeeld, en hebben opgedragen het te bewerken en ze hebben [hen] aan zich afdrachtplichtig gemaakt.
Praedones kan niet lijdend voorwerp zijn, en is dus onderwerp van terram diviserunt. Delahaye vertaalt hier niet wat er staat en door van vectigales ‘levensmiddelen’ te maken (wat onjuist is) komt hij met een creatieve (maar dus onjuiste) vertaling. ‘Cijnsplichtig’ (Van Rij) klopt. Delahaye heeft zich waarschijnlijk laten misleiden door de afwezigheid van het voornaamwoord eos ‘hen’, wat in het Latijn beter kan dan in het Nederlands.
Gegeven dit feit is de vertaling van eis postea subiugatis duidelijk : eis slaat op de Friezen, niet op de rovers. Hans van Rij heeft dus goed vertaald en Delahaye zit ernaast. De vraag is alleen of dat erg is. Misschien maakt het in de historische context niet uit wie wie onderworpen heeft. »
g1. Een groep Friezen is wat idiomatischer, maar niet fout, lijkt me.
g2. Door hen, neem ik aan. – Een mooiere vertaling is : na het verlaten van hun woonplaatsen.
g3. Metterwoon is dus goed (idiomatisch). Maar Delahayes oplossing is ook acceptabel.
  • Commentaar bij de Vita S. Wolbodonis :
    « Tekst 443
    1018. Fresones betekent opeens weer Vlaanderen.
    Theodericus (Dirk) graaf van Gent, onderneemt een oorlog tegen de Fresones (Vlaanderen), omdat zij zijn vader Arnulf [in 993] gedood hadden.
    Bron : Vita S. Wolbodonis ep. Leidienses, HdF, X, p. 322, 367. »
     (32).
  • « Tekst 384. (niet in het bronnenboek)
    1018
    Er was een zekere plaats, door bossen en moerassen omgeving, die door de inwoners Mereweda (Merwede) wordt genoemd, namelijk daar waar de Maas en de Waal, die uit de Rijn stroomt, samenkomen. Voorheen woonde er niemand dan jagers en vissers. Het land werd door de bisschoppen van Trier en Keulen en enige abten gezamenlijk bezeten, die er de visvangst en de jacht lieten uitoefenen.
    Bron : Chronicon Cameracense, HdF, X, p. 100. MGS, VII p. 471.
    Nota : De kroniek van Kamerijk, geschreven verm[oedelijk]. in de 12e eeuw, heeft kennelijk het gebied van Wijk bij Duurstede op het oog, waar de opgravingen overtuigend hebben aangetoond dat het inderdaad een nederzetting van jagers en vissers was. In de tijd van de schrijver was de plaats niet meer bewoond, wat precies klopt met het archeologisch beeld van Wijk bij Duurstede. Opmerkelijk is dat zij bezit was van Trier en Keulen, en niet van de bisschop van Utrecht of de graaf van Holland, wat aantoont dat er bij de eerste verlandingen nà de transgressies verschillende instanties op het vinkentouw hebben gezeten om nieuwe gronden in bezit of in gebruik te krijgen. Het raadsel, waarom het bisdom Utrecht of het graafschap Holland daar niet bij waren, is helemaal geen raadsel, daar deze nog niet bestonden
     (33) toen de anderen de nieuwe gronden in bezit of in gebruik kregen. Hetzelfde verschijnsel zien we in het Land van Maas en Waal, waar het bisdom Keulen het eerste doordrong en er parochies en kerken stichtte. Hetzelfde heeft zich voorgedaan in het zuiden, waar het bisdom Luik de nieuw in kultuur gebrachte gronden (hier was niet alles vrucht van een transgressie) bij het bisdom voegde, wat ook voor de hand lag omdat de bevolking van deze nieuwe streken uit het zuiden kwam. In Zeeland integendeel, een veel jonger gebied, nam het bisdom Utrecht het initiatief, zodat dit gebied onder Utrecht kwam, te meer omdat Holland niet zou hebben toegestaan dat daar een vreemd bisdom een voet aan de grond kreeg. De schrijver van Kamerijk blijkt uitstekend op de hoogte te zijn met het Merwedegebied en de nederzetting van Wijk bij Duurstede; zijn beschrijving is zelfs in de 20e eeuw perfekt door de opgravingen bevestigd. Waarom spreekt hij dan met geen woord over de “belangrijke” karolingische handelsplaats Dorestadum, die er voorheen gelegen moet hebben? Wanneer hij de andere bijzonderheden van Wijk bij Duurstede zo goed kende, had hij dat toch ook moeten weten indien het waar was geweest.
    Tekst 385. (Bronnenboek nr 104)
    1018
    Maar het is heel anders afgelopen. Want op een te Noviomago (Noyon) belegde Rijksdag, waar velen heen gekomen waren, heeft de keizer bevolen Munna te verwoesten, opdat vanuit die streek geen schade of plundering meer zou komen. Hij zond aartsbisschip Heribert (van Keulen) en Gerard van de Moezel en vele anderen uit om de verwoesting te gaan doen. Zij hebben alle gebouwen met de grond gelijk gemaakt en verbrand en iedereen de hoop ontnomen daar ooit nog een nederzetting te bouwen.
    Bron : Alpertus Mettensis, De diversitate temporum, MGS, IV, p. 717.
    Nota : Het gaat er op lijken dat we eindelijk de juiste naam van de nederzetting te Wijk bij Duurstede op het spoor komen. Zij heette Munna en helemaal niet Dorestadum, welke naam pas in de 13e eeuw wat ter plekke begon te zweven toen de bisschop van Utrecht er een buitenverblijf met de naam Duurstede (sterke stede, sterke plaats) bouwde, welke naam aan die van Wijk gekoppeld werd, dat toch pas lang daarna tot de lokalisatie van Dorestadum leidde, wat men overigens vergeefs bij de eerste nederlandse schrijvers zal zoeken.
    Tekst 386. (niet in het Bronnenboek)
    1018
    Een deel van de Friezen had zijn woonplaatsen verlaten en in het bos Meriwido (Merwede) woningen gebouwd en zich gevestigd. Zij namen rovers bij zich op en berokkenden veel schade aan de handelaars. De rovers, die zij daarna aan zich onderwierpen, kregen ieder voor zich een stuk nieuwland aangewezen, dat zij in cultuur moesten brengen en verbouwen, en zo verschaften zij zich levensmiddelen. Daarom richten de handelaars van Tiel, die overigens zelf, in vergelijking met anderen, gemakkelijk ertoe komen om twisten uit te lokken, zich tot de koning met het verzoek dat zij hen, voor zijn eigen bestwil, tegen deze beledigingen zou beschermen. Indien hij dit niet deed, zeiden zij, zouden ze om te handelen niet naar het eiland kunnen gaan, en konden de Engelsen evenmin naar hen toe komen, en zouden ze zich zelfs de noodzakelijke levensbehoeften niet meer kunnen verschaffen… De keizer, die de wegen van de handelaars open wilde houden, gaf bisschop Adelbold en hertog Godfried (van Lotharingen) opdracht om naar de Friezen te gaan, hen van deze plaats, die zij onrechtmatig ingenomen hadden, te verdrijven en de rovers te verwijderen. Na deze bevelen ontvangen te hebben, brachten zij een groot leger bijeen van voortreffelijke mannen, vooral in de krijgsdienst geoefend, die echter heel hun leven als ruiters gediend hadden maar op een schip niets konden beginnen. Toen zij zich verzameld hadden, scheepten zij het hele leger in en begaven zich naar de plaats waar zij vernomen hadden dat de Friezen zich met hun gedwongen troepen (de rovers) ophielden. Maar zij, die het bos bezet hadden, verlieten hun huizen toen zij door verkenners de komst van het leger vernomen hadden en zij trokken zich door de vlucht terug tussen hen, voor wie de rovers een kleine versterking hadden gebouwd.
    Bron : Alpertus Mettensis, De diversitate temporum, MGS, IV, p. 718.
    HdF, X, p. 139.
    Tekst 387. (niet in het Bronnenboek)
    1018
    Adelbold, de bisschop van Utrecht, in vereniging met hertog Godfried (van Lotharingen) en met hulp van zijn gezellen en vrienden, beklaagde zich dat Dirk (van Holland), neef van onze keizerin, hem veel schade toebracht door het doden van zijn soldaten, en op een zeker eiland een leger had bijeengebracht… Deze gehele streek, die gebrek had aan een sterke verdediger, vreest elke dag door zeerovers overvallen te worden… Dirk (van Holland), de goddeloze, was voorheen vazal van de genoemde bisschop. Hij had in een zeker bos, Mirwidu (Merwede) genaamd, een grote nederzetting, die hem (de bisschop) door hem (Dirk van Holland) onrechtmatig ontnomen was. Alle streekgenoten kwamen zich in Niumagum (Noyon) bij de keizer beklagen. Daarom beval de keizer op advies van de rijksgroten aan de bisschop van Utrecht, dat hij deze plaatsen in brand moest steken en aan de protesterenden teruggeven. Daar de kwaadaardige jongeling (Dirk van Holland) zich bij deze bevelen van zijn oudere niet wilde neerleggen, vroeg hij toestemming om heen te gaan, terwijl hij aanzegde dat hij het zou verhinderen.
    Bron : Thietmari Chronicon, MGS, III, p. 869. HdF, X, p. 137.
    Nota : Thietmar en Alpertus Mettensis verhalen hetzelfde feit in enigszins andere bewoordingen; zij spreken elkaar nergens tegen doch vullen zich [bedoeld : elkaar] aan.
    Tekst 388. (Bronnenboek nr 101)
    1018
    In de maand maart… werd een grote synode gehouden in Niumagon (Noyon) waar Otto, een der rijksgroten van Francië en zijn vrouw Irmingard, die wegens bloedverwantschap ontwettig samenleefden, wegens voortgezette ongehoorzaamheid geëxcommuniceerd werden. De medeschuldigen werden door hun bisschoppen ter verantwoording geroepen… De keizer vierde in de genoemde plaats Palmzondag en het Paasfeest.
    Bron : Thietmari Chronicon, MGS, III, p. 869
     (34); HdF, X, p. 137.
    Annalista Saxo, MGS, VI, p. 673.
    Nota : Het samenvallen van een rijksdag met een synode, wat in die tijd normaal was daar de rijks- en de kerkelijke zaken gezamenlijk behandeld werden, heeft in dit geval tot het vermakelijke resultaat geleid, dat de Monumenta Germanica, en allen die hun indices volgden, zowel rijksdag als synode in Nijmegen lokaliseren, terwijl de franse schrijvers onderling strijd voeren (HdF, X, p. 139) of het nu Nijmegen dan wel Noyon was. Rivetus (Hist. Lit. Franc. VII, p. 249) houdt het op Noyon. Anderen hebben Nijmegen gekozen; sommigen gaan zo ver dat zij de rijksdag in Nijmegen plaatsen, de synode echter te Noyon. Zelfs bij de Fransen heerst een fundamentele verwarring over Noviomagus. Waarom zou men dan verbaasd zijn dat die ook in Nijmegen bestaat ? »
     (35).
  • « Meriwido wordt ca. 1018 voor het eerst genoemd als een moerasgebied, in het bezit van de bisschoppen van Keulen en Trier en enige abten, waar alleen jagers en vissers woonden. De naam betekent: bos in het moeras, en deze is later op de rivier overgegaan, toen de verlanding verder was gevorderd. Met steun van de graaf van Holland vestigden Friezen zich hier, om de bisschop van Utrecht afbreuk te doen en de handelaars van Tiel te bestoken. Deze nederzetting heette Munna. Zie op deze naam het vervolg van de geschiedenis. De functie van deze nederzetting is bevestigd door het astronomisch aantal dierenbeenderen dat in de vorige eeuw en tijdens de laatste opgravingen in Wijk bij Duurstede is aangetroffen. » (36).
  • « Munna, ca. 1018 door Alpertus van Metz genoemd, was een versterkte nederzetting van Friezen, die door de graaf van Holland daar waren gevestigd om de bisschop van Utrecht afbreuk te doen en de handelaren van Tiel te bestoken. De Friezen hadden rovers opgevangen, die zij als slaven gebruikten om het nieuwland te bebouwen. Zie WK, Deel I, Tekst 385 en Tekst 386 (blz. 205).
    Op bevel van de keizer werd de nederzetting door bisschop Adelbold van Utrecht en de hertog van Lotharingen vernield. Het is deze nederzetting die de ROB [Rijksinstituut voor Oudheidkundig Bodemonderzoek] heeft opgegraven. Zij had niets uitstaande met het oude Dorestadum, dat in het oorspronkelijke land van de Friezen lag (Zie ook Ontspoorde historie, Tekst 265, blz. 291-297). »
     (37).
  • « Tekst 265
    Nògmaals ‘Dorestad’: 1147-1403
    De R.O.B. heeft ons ongewild de ware aard en ouderdom helpen achterhalen van wat men hoopte als Dorestadum bloot te leggen: een kortstondige nederzetting, met hulp van de aankomende graven van Holland tegen het opkomende bisdom Utrecht gericht en na enige decennia op bisschoppelijke wens en keizerlijk gezag uit de weg geruimd. Derhalve is hier aan het slot van ons verhaal nog een aanvullend resumé dienaangaande zowel chronologisch als inhoudelijk op zijn plaats.
    De plaats Wic, in de 12e eeuw ontstaan, blijft twee eeuwen lang onder deze naam voorkomen. In 1147 bevestigt paus Eugenius III de abdij van Deutz in het bezit van goederen te Wijk bij Duurstede dat toen zonder Duurstede nog gewoon “Wic” heette. Een akte uit 1256 geeft ook “Wic”. In 1263 heet de plaats “Wijck”. In 1300 wordt “Wijc” tot stad verheven. Het Stichtse Leenprotocol spreekt in 1394 nog van “Wijck”. De bisschop van Utrecht had vanaf 1322 een buitenverblijf te Wijk, welk kasteel “Duurstede” heette, wat stevige, hechte stede of kasteel kan betekenen. Minder martiaal en meer kenmerkend (d.w.z. passend bij de sfeer van een buitenverblijf kan het ook zinspelen op de rust en duur welke de bisschoppen in die stede hoopten te vinden. In elk geval is deze naam geheel los van Dorestadum ontstaan en gegeven, zelfs al zou uit de omgeving van de bisschop iemand het in z’n hoofd gehaald hebben met die naam een toespeling te maken op dat mysterieuze Dorestadum dat dicht bij de zetel van Willibrord moest gelegen hebben. Zo’n toespeling was echter nog niet aan de orde daar Johannes Beka, de eerste schrijver die over Dorestadum begint, op het eind van de 14e eeuw schrijft: “Wijk, vulgariter genoemd Duursteden”. Bij hem is er geen enkele aanwijzing dat hij aan Dorestadum ook maar gedàcht zou hebben. Hij zegt alleen dat de omwonende bevolking de naam van dit bisschops-buitengoed gebruikte om de plaats Wijk aan te duiden en van al de overige “Wijken” in Nederland te onderscheiden. Volgens Nederlandse naamkundigen zijn Dorestadum en Duurstede niet identiek. Dore- betekent: deur, poort, toegang en zelfs haven. Deze betekenis, die in verschillende plaatsnamen met het voorvoegsel dore-, dur-, thur- of thor- voorkomt en op die plaatsen past als een deur in de sponning, is ook volledig toepasselijk te Dorestadum (Audruicq), gelegen op een plek die inderdaad als toegang diende voor een breed achterland. Geen wonder dat de Noormannen herhaaldelijk daar Frankrijk en Vlaanderen binnenvielen. Wel is het een wonder dat dit Dorestadum, talloze malen genoemd in de Noormannen-berichten zowel als in de oorkonden van Tournehem en de Levens van de heiligen, zich pas vanaf de l5e eeuw als Néderlands probleem aandiende en dat voor de plaats Wijk langzaam de mythe begon te ontwaken als zou dit het roemruchte Dorestadum geweest zijn.
    In 1403 ontving Willem van Abcoude van hertog Reinaid van Gelre “dat huys te Duerstede, die herscap van Wijck en die poerte van Wijck mitten gerichte hoge en lage”. Nu de twee lenen van stad en kasteel tot één waren gekoppeld, werd de naam “Wijk bij Duurstede” ingevoerd, die wéér een tijd later leidde tot de gedachte dat Wijk gelijkstond met het oude Dorestadum. Ja, zó simpel zijn de Hollandse mythen tot stand gekomen. En ofschoon die van Wijk bij Duurstede zo doorzichtig was als glas, stonden de historici alleen hun haren te kammen in het spiegelend glas en vergaten zij er doorheen te kijken. De plaats heeft inderdaad een archeologische voorgeschiedenis. Er zijn, geheel logisch, Romeinse vondsten gedaan; er is een 10e-eeuwse nederzetting aangetroffen. Tussen die twee perioden is geen continuïteit. Er is enig Karolingisch aangetroffen, maar uitsluitend in de vorm van los materiaal zoals munten, sieraden en restanten van gebruiksvoorwerpen, al een of meer eeuwen oud toen ze door de 10e-eeuwse settlers werden meegebracht of nadien van hun handelspartners werden aangenomen. Naast dit oudere, losse materiaal blijken resten van een even oude néderzetting dan ook geheel te ontbreken.
    Niettemin hebben de Dorestad-delvers, uit de vondst van die enkele verdwaalde Karolingische import-souveniertjes en uit nog andere misrekeningen, geconcludeerd tot een Merovingisch-Karolingische nederzetting ter plekke. De meest eclatante vergissing daarbij was wel, dat men vergat de per C14-methode gemeten ouderdom van de als putwanden aangetroffen duigen te verminderen met de jaren die versgekapt hout nodig heeft om geschikt te worden tot het maken van duigen voor kuipen of tonnen die mensenleven(s) kunnen meegaan… totdat tenslotte de uitgediende duigen in de grond zijn gestopt om tot putwanden te dienen. Het aldus in mindering te brengen tijdsbestek kan gemakkelijk 100 à 150 jaar belopen, na aftrek waarvan we in plaats van bij Karel de Grote royaal bij het midden van de 10e eeuw uitkomen.
    De inwoners van Wijk bij Duurstede hebben in de loop van de vorige eeuw de gehele bodem ondersteboven gehaald voor het opgraven van de massa’s dierlijke beenderen die de boeren, maar vooral jagers en vissers uit de 10e eeuw er – bij het uitbenen van de te verhandelen buit – hadden achtergelaten; wat 9 eeuwen later nog bruikbaar materiaal bleek voor bemesting en in die tijd van malaise een centje opbracht. Dit bevestigt tot in detail wat de schaarse bronnen over deze nederzetting berichten, die haar beschrijven als een plek waar jacht en visserij beroepsmatig werden bedreven. Want – zoals reeds gezegd – alles wijst erop dat hetgeen de R.O.B. heeft opgegraven, niets anders is dan “Munna”, de nederzetting van jagers, vissers en rivierpiraten die gedurende ettelijke decennia de streek onveilig maakten totdat zij ca. 1018 daaruit verdreven werden (zie de documentatie in onderstaande Nota).
    Voorts zij er nog op gewezen dat Wijk bij Duurstede in die dagen onmogelijk een van zee uit bereikbare haven kan gehad hebben, terwijl Audruicq een “emporium” was waar Noormannen-vloten rechtstreeks vanuit de zee konden aanlanden. Als de Noormannen werkelijk overmoedig genoeg waren geweest om keer op keer met hun vloten het wadden-gebied tussen de huidige kust en Duurstede binnen te varen waar de waterdiepten ongekend varieerden en geen boeien de vaargeul markeerden, dan hadden zij voor de archeologen een heel spoor van scheepswrakken moeten achterlaten. Bovendien waren de Noormannen uit op rijke buit, waarvan in Nederland niets te vinden was, in tegenstelling tot het achterland van Audruicq.
    Kortom: met dezelfde zekerheid waarmee Traiectum als Tournehem is geïdentificeerd, dient ook de identiteit van Dorestadum met Audruicq aanvaard te worden!
    Bron: Lacomblet, Urkundenbuch, I, nr 357.
    Sloet, o.c., nrs 313,780,844.
    Inventaris der charters van de stad Wijk bij Duurstede.
    Maris, Repertorium op de Stichtse Leenprotocollen, p. 392, 454, 464.
    Blok en Koch, De naam Wijk bij Duurstede in verband met de ligging der stad: in Mededelingen v.d. Ver. van Naamkunde Leuven (MVNL), 1964, p. 49.
    Nota : Tot staving van het Munna-gebeuren volgen hier enige teksten van tijdgenoten die daar uit de eerste hand over berichten.
    Alpertus van Metz: 1021-1024
    Op een te Noviomago (Noyon) belegde rijksdag, waar velen heen gekomen waren, heeft de keizer bevolen Munna te verwoesten, opdat vanuit die streek geen schade of plundering meer zou komen. Hij zond aartsbisschop Heribert (van Keulen) en Gerard van Moezel en vele anderen uit om de verwoesting te gaan doen. Zij hebben alle gebouwen met de grond gelijk gemaakt en verbrand en iedereen de hoop ontnomen daar ooit nog een nederzetting te bouwen…
    Een deel van de Friezen had zijn woonplaatsen verlaten en in het bos Meriwido (Merwede) woningen gebouwd en zich gevestigd. Zij namen rovers bij zich op en berokkenden veel schade aan de handelaars. De rovers, die zij daarna aan zich onderwierpen, kregen ieder voor zich een stuk nieuwland aangewezen, dat zij in cultuur moesten brengen en erop verbouwen, en zo verschaften zij zich levensmiddelen. Daarom richtten de handelaars van Tiel – die overigens zelf in vergelijking met anderen gemakkelijk ertoe komen twisten uit te lokken – zich tot de koning met het verzoek dat hij hen, voor zijn eigen bestwil, tegen deze beledigingen zou beschermen. Indien hij dit niet deed – zo voerden ze aan – zouden ze om handel te drijven niet langer naar het eiland (Engeland) kunnen gaan, en konden de Engelsen evenmin naar hen toe komen, en zouden ze zich zelfs de noodzakelijke levensbehoeften niet meer kunnen verschaffen… De keizer, die de wegen van de handelaars open wilde houden, gaf bisschop Adelbold en hertog Godfried (van Lotharingen) opdracht naar de Friezen te gaan, hen van deze plaats, die zij onrechtmatig ingenomen hadden, te verdrijven en de rovers te verwijderen. Na deze bevelen ontvangen te hebben, brachten zij een groot leger bijeen van voortreffelijke mannen, vooral in de krijgsdienst geoefend, die echter heel hun leven als ruiters gediend hadden maar op een schip niets konden beginnen. Toen zij zich verzameld hadden, scheepten zij het hele leger in en begaven zij zich naar de plaats waar zij vernomen hadden dat de Friezen zich met hun gedwongen troepen (de rovers) ophielden. Maar zij, die het bos bezet hadden, verlieten hun huizen toen zij door verkenners de komst van het leger vernomen hadden en weken terug tussen hen, voor wie de rovers een kleine versterking hadden gebouwd.
    Bron: Alpertus Mettensis, De diversitate temporum, MGS, IV, p. 717 en 718; Idem, HdF, X, p. 139.
    Thietmar van Merseburg, op nog kortere tijdsafstand: 1012-1018
    Adelbold, de bisschop van Utrecht, in vereniging met hertog Godfried (van Lotharingen) en met hulp van zijn gezellen en vrienden, beklaagde zich dat Dirk (van Holland), neef van onze keizerin (zuster van zijn moeder), hem veel schade toebracht door het doden van zijn soldaten, waartoe deze op een zeker eiland een leger had verzameld… Deze gehele streek, die gebrek had aan een sterke verdediger, vreesde elke dag door zeerovers overvallen te worden… Dirk (van Holland), de goddeloze, was voorheen vazal van de genoemde bisschop. Deze had in een zeker bos, Mirwidu (Merwede) genaamd, een grote nederzetting, die hem (de bisschop) door Dirk onrechtmatig ontnomen was. Alle streekgenoten kwamen zich in Niumagum (Noyon) bij de keizer beklagen. Daarom beval de keizer, op advies van de rijksgroten aan de bisschop van Utrecht, deze plaatsen uit te roken en aan de protesterenden terug te geven. Daar de kwaadaardige jongeling (Dirk van Holland) zich bij deze bevelen van zijn meerdere niet wilde neerleggen, vroeg hij verlof om heen te gaan, terwijl hij aanzegde dat hij het (plan) zou verhinderen.
    Bron: Thietmari Mers. ep. chronicon, MGS, III, p. 869; Idem, HdF, X, p. 137.
    De schrijver van Kamerijk: 12e eeuw
    Er was een zekere plaats, door bossen en moerassen omgeven, die door de inwoners Mereweda (Merwede) wordt genoemd, namelijk daar waar de Maas en Waal, die uit de Rijn stroomt, samenkomen. Voorheen woonde er niemand dan jagers en vissers. Het was in bezit van de bisschoppen van Trier en Keulen en enige abten gezamenlijk, die er de visvangst en de jacht lieten uitoefenen.
    Bron: Chronicon Cameracense, HdF, X, p. 100; Idem, MGS, VII, p.  471.
    Nota: De kroniek van Kamerijk, vermoedelijk uit de 12e eeuw, heeft kennelijk dezelfde streek op het oog als die waar de opgravingen overtuigend hebben aangetoond dat er een bedrijvige nederzetting van jagers en vissers was. In de tijd van de schrijver was de plaats niet meer bewoond, wat precies klopt met het archeologisch beeld van Wijk bij Duurstede. Opmerkelijk is dat zij bezit was van Trier en Keulen, en niet van de bisschop van Utrecht of de graaf van Holland, wat aantoont dat er bij de eerste verlandingen nà de transgressies verschillende instanties op het vinkentouw hebben gezeten om nieuwe gronden in bezit of in gebruik te krijgen. Het raadsel waarom het bisdom Utrecht of het graafschap Holland daar niet bij waren, is helemaal geen raadsel, daar deze nog niet bestonden toen de anderen de nieuwe gronden in bezit of in gebruik kregen. Hetzelfde verschijnsel zien we in het Land van Maas en Waal, waar het bisdom Keulen het eerst doordrong en er parochies en kerken stichtte. Hetzelfde heeft zich voorgedaan in het zuiden, waar men zich tot (re)cultivering niet alleen door de verleden transgressie-watervloed genoopt zag, doch ook door de nog recente ‘verschroeide aarde’ van de Noormannen. Zo heeft Luik de nieuw of opnieuw in cultuur gebrachte gronden bij het bisdom gevoegd, wat ook voor de hand lag omdat de bevolking van deze nieuwe streken uit het zuiden kwam. In Zeeland integendeel, een veel jonger gebied, nam het bisdom Utrecht het initiatief, zodat dit gebied onder Utrecht kwam, te meer omdat Holland niet zou hebben toegestaan dat daar een vreemd bisdom een voet aan de grond kreeg. De schrijver van Kamerijk blijkt uitstekend bekend te zijn met het Merwede-gebied en de nederzetting van Wijk dat later het epitheton “bij Duurstede” zou krijgen; zijn beschrijving is zelfs in de 20e eeuw perfect door de opgravingen bevestigd. Waarom spreekt hij dan met geen woord over de “belangrijke” Karolingische handelsplaats Dorestadum, die er voorheen zou gelegen hebben? Wanneer hij de andere bijzonderheden van die streek zo goed kende, had hij dát toch ook moeten weten, tenminste indien daarvan ook maar iets was waar geweest. »
     (38).
  • « Mervada, in een oorkonde van Karel de Kale uit 877 in Frisia en in verband met de Salis (Selle) genoemd, is de Ruiseau des Harpies tussen de Schelde en de Solesmes, op 19 km oost van Kamerijk [Frans Cambrai]. » (39).

Vervolg : Volgende


Noten

1. Genealogie van de graven van Holland, t.a.p., bron : « Egm. Necrologium, p. 107. ».

2. Genealogie van de graven van Holland, t.a.p., zonder bronopgave.

3. Genealogie van de graven van Holland, t.a.p., bron : « Zie J.C. Ramaer, Het graafschap, later Holland, de Rijn- en Maasdelta en de stichting van Dordrecht in de 11e eeuw, in: BVGO VII, 2, p. 15 »; voor de overlijdensdatum van Othelhildis : « De Egm. Kroniek (uitgave Kluit) p. 46 vermeldt 1044 (zonder dag of maand). Het Egm. Necrologium, p. 107, vermeldt 9 Maart 1043 ».

4. Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, deel 1, t.a.p., tekst 62, 65, 71, 74, 75, 77, 78.

5. Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, deel 1, t.a.p., tekst 62; alleen bekend uit een optekening uit het Liber traditionum van de Gentse St.-Pietersabdij uit 1035, waarin de datering niet kan kloppen.

6. Vita Wolbodonis, in : Monumenta Germaniae Historica, Scriptorum, in folio, SS, XX, p. 568.

7. Gesta Episcoporum Cameracensium, in : Monumenta Germaniae Historica, Scriptorum, in folio SS, VII, p. 471; geschreven in het diocees Kamerijk-Atrecht (Frans : Cambrai-Arras). Vergelijk : Kritisch onderzoek omtrent de datering van de Gesta episcoporum Cameracensium / E. van Mingroot. – In : Revue belge de philologie et d’histoire, jaargang 53, 1975, p. 281-332.

8. Thietmar van Merseburg, Thietmari Chronicon, Boek VIII, in : Monumenta Germaniae Historica, Scriptorum, in folio SS, III, p. 866-867, 869.

9. Genealogie Mittelalter, Mittelalterliche Genealogie im Deutschen Reich bis zum Ende der Staufer.

10. Alpertus Mettensis, De diversitate temporum, in : Monumenta Germaniae Historica, Scriptorum, in folio SS, IV, p. 710-711, 713-714, 716-717.

11. Gebeurtenissen van deze tijd, en Een fragment over bisschop Diederik I van Metz en de mirakelen van de heilige Walburg in Tiel / Alpertus van Metz ; vertaald en ingeleid door Hans van Rij. – Tweede, geheel herziene en aangevulde druk. – Hilversum : Verloren, 1999. – 95 p. – (Eerste druk 1980). – p. 61-64, 67-68, 73-75.

12. Het voorval te Flaridingun is opgeblazen tot een Slag bij Vlaardingen 1018 / Kees Nieuwenhuijsen.
Vergelijk :
« In zijn kroniek van bijna driehonderdvijftig jaar later noemde Johannes de Beke – die zich baseerde op vroegere geschriften waaraan hij zo zijn eigen kleur gaf – de veldslag ‘een groot oorloech’ en een ‘bloedich strijt’. Er sneuvelden liefst ‘drie legioenen’. Dat kwam volgens de ene deskundige neer op negenhonderd, volgens de andere op drieduizend doden. Ter vergelijking : tijdens de grote, bloedige strijd in de meidagen van 1940 kreeg het Nederlandse leger bij de Grebbelinie minder dan vierhonderd doden te betreuren. Zou het in 1018 dan zo veel erger zijn geweest? Het heeft er meer van weg dat De Beke’s kroniek een typerend voorbeeld is van de middeleeuwse militaire cultuur van systematische overdrijving. Wat niet meer was geweest dan een schermutseling of vechtpartij stond toen al gauw te boek als veldslag. »
« Vlaardingen? Destijds kon op zijn best een enkeling weten waar die vlek lag – als die al bestond. De kroniekmatige beschrijving van het gevechtsterrein was zo onbestemd dat volgens sommige geschiedschrijvers de slag zelfs ten zuiden van de rivier, bij het latere Dordrecht, was geleverd. Tegenwoordig spreekt men dan ook liever van de slag bij de Merwede omdat de juiste plaats nu eenmaal onbekend is. Vlaardingen was toen in geen geval méér dan op z’n best een petieterig gehuchtje dat, afgezien van wat keuterboeren, een schamel onderkomen bood aan een handvol schaapherders en een ongeregeld troepje vis- en wildstropers. »
(Roverhoofdman Dirk III. – In : 1000 jaar vaderlandse geschiedenis / Peter W. Klein  [1931-2014]. – Amsterdam : Uitgeverij Balans, 2004. – 222 p. – (In vogelvlucht). – p. 35 en 38).

13. Alpertus Mettensis, De diversitate temporum, in : Monumenta Germaniae Historica, Scriptorum, in folio SS, IV, p. 716-720.

14. De oorspronkelijke naam ingevoegd met vertaling tussen haakjes.

15. Gebeurtenissen van deze tijd, t.a.p., p. 77-80.

16. Anselmus Leodienses, Capitula libri secundi gestorum pontificum Tungrensis, Traiectensis sive Leodensis aeccleasiae, in : Monumenta Germaniae Historica, Scriptorum, in folio SS, VII, p. 206-207. Vergelijk de Annales Elmarenses uit Gent.

17. Chronica Sigeberti Gemblacensis monachi, Monumenta Germaniae Historica, Scriptorum, in folio SS, VI, p. 355.

18. Annales Egmundenses, t.a.p., p. 129; ontleend aan Sigebert van Gemblours, vergelijk : Vita S. Wolbodonis.

19. Annalen van Egmond (J.P. Gumbert), p. 123.

20. Annales Egmundenses, t.a.p., p. 130.

21. Annalen van Egmond (J.P. Gumbert), p. 127; in het Chronicon Egmundanum is ‘Holland’ ingevoegd, en dat Dirk (III) in Egmond begraven zou zijn.

22. Annales Egmundenses, t.a.p., p. 130.

23. Annalen van Egmond (J.P. Gumbert), p. 129.

24. De oorkonden en de kanselarij van de graven van Holland tot 1299, t.a.p., p. 244.

25. Nijhoffs Geschiedenislexicon, t.a.p., p. 154-155.

26. Genealogie van de graven van Holland, t.a.p., p. 2.

27. Gens nostra, t.a.p., p. 374-375.

28. Biographisch woordenboek der Nederlanden, deel 4, t.a.p., p. 185.

29. Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek, deel 1, t.a.p., kol. 719.

30. Nijhoffs geschiedenislexicon, t.a.p., p. 93.

31. Zie ook : De verovering van het Merwede-gebied door graaf Dirk III in 1018 / Dr. D.Th. Enklaar. – In : Tijdschrift voor Geschiedenis, 39e jaargang, 1924, p. 189-194; en literatuuropgaven aldaar.

32. De ware kijk op…, deel II, t.a.p., p. 297. De Genealogie van de graven van Holland geeft alleen Egmondse bronnen (t.a.p., p. 2, wél verwijzing naar : « J.F. Niermeijer, in : Alg. Gesch[iedenis]. der Ned[erlanden]. II, p. 26. »). De naam Holland bestond nog niet op dat moment.

33. Het bisdom Utrecht bestond sinds halverwege de tiende eeuw.

34. Het juiste paginanummer van de Monumenta Germaniae Historica, Scriptorum, in folio SS, III, is : 863; de tekst luidt aldaar : « Prodigium fit in Malacin 13. Kalendas Marcii [in kantlijn : Mart. 16.]. Mense autem eodem et 17. Kalendas Aprilis magnus fit in Niumagun sinodus, et neops meus Oddo et uxor eius Irmingerd, consanguinitate proxima iniuste diu coniuncti, ob inobedienciam continuae vocacionis excommunicati sunt; sooperatores vero eorum ab episcopis vocantur suis ad satisfaccionem. Ibi constitutum est antiquo exempare perlecto, ut corpus domini cum [ad sinistram], ad dexteram partem calix poneretur. ».

35. De ware kijk op,…, deel I, t.a.p., p. 205-206. Voor de plaats Munna, zie ook : Monterberg / Hans Peter Hilger, en : Wikipedia, lemma Kalkar (6 februari 2007) : « Auf dem Monreberg wurde um die Mitte des 10. Jahrhunderts die Burg Munna errichtet, aber schon bald nach der Jahrtausendwende wieder zerstört. Graf Dietrich VI. von Kleve ließ eine neue Burg errichten, die erstmals in einer Urkunde aus dem Jahr 1265 erwähnt wird. Zwischenzeitlich wiederholt zerstört diente die Burg im 14. und 15. Jahrhundert als Witwensitz für die Gräfinnen und Herzoginnen von Kleve. Nach mehrmaliger Eroberung im Dreißigjährigen Krieg wurde sie um 1650 abgebrochen. » Tussen de verwoesting in 1018 en de wederopbouw (of was het nieuwbouw ?) in 1265 zat in deze opvatting dus 247 jaar; zie verder : Mottes castrales des anciens Pays-Bas méridionaux. Quelques considérations sur l’iconographie et le textes / Johnny De Meulemeester.

36. De ware kijk op…, deel II, t.a.p., p. 507-508.

37. De ware kijk op…, deel II, t.a.p., p. 508.

38. Ontspoorde historie, t.a.p., p. 291-296.

39. De ware kijk op…, deel II, t.a.p., p. 508; niet te verwarren met Merville


Start : 30 mei 2004 | Laatst bijgewerkt : 12 januari 2018








































Phladirtinga (in allerlei spellingen), ofwel de mythologische “slag bij Vlaandingen”, 1018

Phladirtinga

Voor Phladirtinga zijn er nauwelijks bronnen, vervolgens is er al vroeg met lettertjes gesmokkeld om er Vlaardingen van te maken, een heel nieuw onderzoek waard !
Bron : Aloude staat en geschiedenis des vaderlands ; Tweede deel ; De bewoners / G. Acker Stratingh. – Te Groningen : bij R.J. Schierbeek, 1852. – p. 44.
Phladirtinga ontbreekt in : Lexicon van nederlandse toponiemen tot 1200 / R.E. Künzel, D.P. Blok en J.M. Verhoef. – Tweede, gewijzigde druk. – Amsterdam : P.J. Meertens-Instituut voor Dialectologie, Volkskunde en Naamkunde, 1989. – (Publicaties van het P.J. Meertens-Instituut voor Dialectologie, Volkskunde en Naamkunde van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen ; dl. 8). – (Oorspronkelijke uitgave 1988); het wordt daar dus niet in Holland of Nederland gezocht.
In aanmerking komt Florennes, ten zuiden van Charleroi en Namur, ten westen van Dinant. Het kan, minder waarschijnlijk, ook om een Flandebergen gaan, dat soms met Flamierge wordt vereenzelvigd, aan de Ourthe in Belgisch Luxemburg; en Fliringehem, vermeld in 966, omgeving Wortegem; er zijn nog meer mogelijkheden.

Voor mythologisch Dordrecht, zie ook: Apud Thuredrech ; Geschiedenis bij, in en rond Dordrecht / Henk ’t Jong (1948-).

Siegfried van Luxemburg, de grootvader van Dirk III, verplaatste als lekenabt van dat klooster in 973 de abdij gesticht door Willibrord van Eperlecques naar Luxemburg, waar de naam werd verduitst tot Echternach.