Inhoud van deze pagina

1. Genealogie/oorkonden/numismatiek
2. Gerulf II in 885
3. Gerulf II in de Egmondse bronnen
4. Secundaire bronnen
5. Waltger Freso
   Noten

1. Genealogie/oorkonden/numismatiek

• Geboren : onbekend;
  Overleden : onbekend;
  Zoon van : onbekend;
  Trouwt : onbekend;
  Kinderen :
• wellicht Waltger;
• wellicht Dirk I.
• Genoemd in oorkonden : onbekend;
  Gegeven oorkonden : onbekend.
• Muntslag : onbekend.

2. Gerulf II in 885

• Regino von Prüm, Wereldkroniek :
  « Anno dominicae incarnationis DCCCLXXXV. Hugo rebellare disponens contra imperatorem legatos ad Godefridum in Fresia occulte dirigit, eo quod illi esset adfinitate coniunctus propter sororem, quam in coniugium acceperat, hortaturque, ut in patriam mitteret et auxiliorum validam manum indique contraheret et cum omnibus viribus sibi opem ferret, quatinus regnum paternum evindicare armis potuisset et si id eius industria virtutisque suffragio prosperitatis effectum optinet, medietatem ipsius regni pro munere pollicetur. His sussionum promissionibus Godefridus veluti veneno infectus occasionis fomitem inquirit, qualiter acsi iusta ratione a fidelitate imperatoris se subducere prevaleret. Statimque Gerulfum et Gardulfum, comites Fresonum, legatos ad cesarem dirigit mandatque, si vellet, ut in ea, quam polliticus fuerat, fidelitate perseveraret finisque regni sibi commissos ab invursione propriae gentis defensaret, Cunfluentes, Andrenacum, Sincicha et nonnullos alios fiscos obsequiis imperalibus deditos sibi largiretur propter vini affluentiam quae in his locis exuberat, eo quod terra, quae munificentia principis possidenda perceprat, minime vini ferax esset. Agebat autem hoc ea animi intentione, ut, si petita sibi lergirentur, suos in visceribus regni inmisceri posset et varios eventus speculari; si autem et denegarentur, nohilominis offensus in sibi prohibitis quasi iusticia dictante rationabilius desevire posset rebellionisque causas suscipere. » (1).
• Annales Vedastini (St.-Vaastabdij te Atrecht, Frans Arras) :
  « Anno Domini DCCCLXXXV. Karolus imperator nuntio percepto acceleravit iter et venit usque Pontionum, ibique omnes qui fuerant in regno Karlomanni ad eum venerunt eiusque se subdidere imperio; atque ita Karolus imperator rediit in terram suam, praecipiens eos qui erant ex regno quondam Hlotharii et regno Karlomanni pergere Luvanio contra Nortmannos. Condicto itaque uterque exercitus placiti die advenerunt ad dictum locum, praeter Hugonem abbatem, qui dolore pedum ab hac profectione se abstinuit, sed nil ibi prospere egerunt, verum cum magno dedecore rediere ad sua. Francosque qui venerant ex regno Karlomanni irrisere Dani: ‘Ut quid ad nos venistis? Non fuit necesse. Nos scimus, qui estis, et vultis, ut ad vos redeamus; quod faciemus’.
  His etiam diebus Godefridus Danus, quia disponebat suam inmutare fidem, astu Gerulfi sui fidelis ab Heinrico duce interficitur. Hugo etiam filius Hlotharii regis iubente imperatore per consilium dicti ducis excaecatus est. Mense itaque Iulio VIII. Kal. Augusti Rotomagum civitatem ingressi cum omni exercitu, Francique eos usque in dictum locum insecuti sunt. Et quia necdum eorum naves advenerant, cum navibus in Sequana repertis fluvium transierunt et sedem sibi firmare non desistunt. Inter haec omnes qui morabantur Neustria atque Burgundia adunantur et collecto exercitu adveniunt quasi debellaturi Nortmannos. Sed ut congredi debuerunt, contigit ruere Ragnoldum ducem Cinomannicum cum paucis, et hinc rediere omnes ad loca sua cum magna tristitia, nil actum utile. Tunc Nortmanni sevire coeperunt incendiis, occisionibus sitientes, populumque Christianum necant, captivant, aecclesias subruunt, nullo resistente. Iterum Franci parant se ad resistendum, non in bello, sed munitiones construunt, quo illis navale iter interdicant. Castrum quoque statuunt super fluvium Hisam in loco qui dicitur Ad pontem Hiserae, quod Aletramno committunt ad custodiendum. Parisius civitatem Gauzlinus episcopus munit. Nortmanni vero mense Novembri Hisam ingressi praedictum castrum obsidione cingunt aquamque eis qui in castro erant inclusi haurire ex flumine, quia aliam non habebant, prohibent. Hi vero qui in castro erant coeperunt laborare pro penuria aquae. Quid multa? Pacem petunt et vivos se abire petunt, et datis ad invicem obsidibus, Aletramnus cum suis Belvacum petiit. Nortmanni vero dictum igne cremaverunt castrum, diripientes omnia inibi reperta. Nam hi qui castrum reliquerant omnia sua inibi dimiserunt praeter arma et equos; sub hac etiam conditione abire illis permissum est.
  Hac Nortmanni patrata victoria valde elati Parisius adeunt turremque statim aggressi valide obpugnant, et quia necdum perfecte firmata fuerat, eam se capi sine mora existimant. At Christiani viriliter eam defendunt, et factum est proelium a mane usque ad vesperum, noxque dirimit proelium; atque ita Nortmanni ea nocte regressi ad naves. Gauzlinus vero episcopus et Odo comes tota nocte cum suis *laboravere, suam obfirmantes turrim ad praeparationem pugnae. Sequenti die iterum Nortmanni accurrunt ad ipsam turrim ad proelium, fitque gravis pugna usque ad solis occasum. Sed Dani multis suorum amissis rediere ad naves; indeque sibi castrum statuunt adversus civitatem eamque obsidione vallant, machinas construunt, ignem supponunt et omne ingenium suum apponunt ad captionem civitatis. Sed Christiani adversus eos fortiter dimicando in omnibus extitere superiores. » (2).

3. Gerulf II in de Egmondse bronnen

• Annales Egmondenses :
  « Anno D ccc lxxxi [in margine : Gerolfus et Gardol[fus] comites fresonem ad imperatorem venerunt legationem Godefridi perferentes. Eodem anno Godefridus occiditur] [et] maxima multitudo northman [novum] in batua reperta trucidatur [ (3)
  Vertaald :
  « In het jaar 886 [kwamen de Friese graven Gerolf en Gardolf bij de keizer als gezanten van Godfried. In datzelfde jaar werd Godfried gedood en] is een grote menigte Noormannen in de Betuwe aangetroffen en afgeslacht. (4)
  N.B. : Batua is het land van Béthune; tekst later ingevoegd.
• Chronicon Egmundenses :
  Toevoeging : [DCCCLXXXIIII] « Gerolfus comes Frisionum ab Arnulfo rege Francorum quasdam res regie potestatis et iuris in proprietatem suscepit. (5)
  Vertaald :
  [889] « Gerolf graaf der Friezen ontving van koning Arnulf der Franken zekere goederen uit koninklijk bezit in eigendom. » (6)

4. Secundaire bronnen

• Nijhoffs Geschiedenislexicon, 1981 :
  « Gerulf II, graaf van Friesland, ca. 885. Was betrokken bij de moord op Godfried de Noorman; ontving 4.8.889 goederen van de Oostfrankische koning Arnulf van Karinthië ‘inter Renum en Suithardeshaghe’ (mogelijk tussen Katwijk en Schoorl, dus Kennemerland); was waarschijnlijk de vader van graaf Dirk I en wordt wel beschouwd als stamvader van het Hollandse Huis in plaats van Gerulf I. » (7).
• Genealogie van de graven van Holland, 1954 :
  « Gerulf, tezamen met Gardulf vermeld in 885, beiden als graven van Friesland en betrokken bij de moord op Godfried de Noorman (885). Gerulf ontving in 889 van koning Arnulf van Karinthië goederen “inter Renum en Suithardeshaghe” (wellicht tussen Katwijk en Schoorl), gelegen in zijn graafschap, dat dan ook in deze streken gezocht zou moeten worden. » (8).
  N.B. : De moord vond plaats te Herispich, dat is Eragny, ten noorden van Conflans-Ste-Honorine, of Quierzy ten oosten van Noyon en niet Spijk bij Lobith.
• Biographisch woordenboek der Nederlanden, 1862 :
  « GEROLF. Op het artikel van Dirk I, Graaf van Holland, is reeds met een enkel woord over dezen gesproken. De berigten der geschiedschrijvers over hem en nog andere personen van dien naam zijn zoo verschillend en zoo verward, dat het niet mogelijk is uit dezelven een goed of zeker geheel te maken. Te aanzien van den vader van onzen eersten Graaf kan evenwel gemeld worden, dat hij, in 889, het bewind voerde over eenig grondgebied tusschen den Rijn en Suithardeshage, en in dat jaar door Keizer A r n u l p h met onderscheidene allodia in en buiten zijn gebied beschonken is, waardoor niet alleen zijne bezittingen vermeerderd werden, maar ook zijn gezag werd uitgebreid. Behalve zijn zoon D i r k, die hem opvolgde, en eene dochter H i l d e g a r d, bezat hij nog een zoon W a l g e r geheeten, aan wien na ’s vaders dood het bewind over het graafschap Teisterband te beurt viel. Zijn sterftijd is onzeker, doch wordt in 898 gesteld.
  Zie van Loon, Aloude Holl. Hist. D. II. blz. 132; Wagenaar, Vaderl. Hist. D. II. bl. 90-95; van Wijn, Aanm. en Bijv. op Wagenaar, D. II. bl. 39, 40; Arend, Algem. Geschied. des Vaderl. D. II. St. I. bl. 18-22; van der Chijs, de Munten van Friesl. Gron. en Drenthe, bl. 48-51; de Munten van Holl. en Zeel. bl. 6. » (9).
• Algemene geschiedenis der Nederlanden 1981 :
  « Godfried, die in zijn gebieden een bovengrafelijke positie innam, stuurde daarop de Friese graven Gerulf en Gardulf naar de keizer met het verzoek hem bepaalde wijngebieden te schenken rond Koblenz, Andernach en Sinzig. Slechts dan, zo liet hij boodschappen, kon hij in trouw volharden en het grensgebied verdedigen tegen de invallen van zijn stamgenoten. Karel [de Dikke, van West-Francia] was het toen kennelijk beu en er werd een list verzonnen. Men nodigde Godfried in juni 885 uit voor een onderhoud te Herispich, het huidige Spijk bij Lobith, aan de grens van zijn gebied. » Godfried wordt vermoord. « Het geslacht van Gerulf heeft van de vacature geprofiteerd. Al gauw blijkt dat het zijn familie is die heerst in Frisia: Gerulf, comes Fresonum, zijn zoons Waldger Freso en Dirk I, Thidericus Fresonie. » (10).
• Algemene geschiedenis der Nederlanden 1949 :
  « Al vonden de Friezen het vermoedelijk niet aangenaam onder Deense heerschappij te staan, er blijkt niets van feitelijk verzet daartegen. Of toch wel: één opstand wordt gemeld, die der “Cokingi” of Kennemers. Hun graaf Gerulf, de stamvader van het Hollandse gravenhuis, werkt mee tot de ondergang van hertog Godfried. » (11).
  N.B. : « Cokingi, wordt een deel van de Frisones in 867 met een “nieuwe naam” genoemd. Deze term moet vermoedelijk in verband worden gebracht met Koksijde ten zuiden van Oostende. » (12).
• Bron :
  Op 4 augustus 889 zou Gerulf, volgens de eerste van de vier overgeleverde ‘koningsoorkonden’ uit de dertiende eeuw, en volgens Melis Stoke, die rond 1305 in Egmond schreef, van Arnulf van Karinthië (887-889), koning van Oost-Francia, goederen hebben ontvangen « gelegen tussen de Renus en Suuithardeshaga binnen zijn graafschap in de plaats Nordcha en in Osprehtashem, in de plaats genaamd Bedokenlo, in Alburch, Hornum, Huui, Teole, Aske » (13).
  N.B. 1 : Dit wordt opgevat als tussen de Rijn en een onbekende plaats ergens tussen Katwijk en Schoorl of aan de zuidgrens van Kennemerland terwijl er ook gepoogd is om van Nordcha Noordwijk te maken.
  N.B. 2 :De werkelijke omgeving is die van Étaples in Noord-Frankrijk waar ook het al in 870 genoemde Osbragttashem lag dat het huidige Brexent-Enocq is (14). De Renus is de Schelde en met Swithardeshaga kan Hardelot of Sutrachia zijn bedoeld (15). In Holland past het niet omdat de plaatsen daar niet zijn aan te wijzen.
  N.B. 3 : Het Kinnem in sommige akten, dat altijd als Kennemerland wordt opgevat, was geen graafschap; het was Gonnehem bij Hinges ten noord-oosten van Béthune (16).
• Context :
  « De graven Gardulf en Gerulf zaten in het complot. Gardulf was graaf van Stauria (=Estaires). Gerulf was waarschijnlijk een zoon van een zekere graaf die bezittingen had in de villa Camminga-Hunderi (Camminga=Phalempin of Camphin-en-Pélève, Hunderi=Hordain) », en : « Ten westen van Gerulfs graafschap lag een graafschap dat ontstaan was uit de vestiging van de Noorman Siegfried te Guînes, met toestemming van de graaf van Vlaanderen, Boudewijn II (879-918), wiens invloed tot Boulogne reikte. » (17).
• Opgravingen in Egmond, 1984 :
  « Het is bovendien zeer waarschijnlijk dat graaf Gerulf afstamde van de graaf Gerulf (I) wiens bezittingen “in ducatu Frisiae, in pago Westrachia, in villa Cammighe hunderi”, derhalve in Westergo, hem in 839 door de keizer werden teruggegeven. De overeenkomst in naam maakt een verwantschap aannemelijk, al is het bewijs daarvoor – zoals Jaeckel heeft getracht – niet te leveren. Halbertsma opperde de mogelijkheid dat ook Gerulf (II) graaf in Westergo was en eerst na de moord op Godfried in 885 Westergo verlaten heeft om zich van diens beneficia meester te maken, die hem vervolgens in 889 in eigendom werden gegeven. Ook dit blijft een veronderstelling, waarvoor het bewijs niet te leveren is. Hoe het ook zij, het lijkt wel zeker dat Gerulf (II) van een geslacht afstamde dat lange tijd tot de “sociale bovenlaag” in het Friese gebied behoorde en dat door de Karolingers bij het bestuur van het door hen ingelijfde gebied werd ingeschakeld. Het is dan ook niet nodig de voorname afkomst van graaf Gerulf aan te tonen via een hypothetische stamboom die via een even hypothetische dochter van Godfried loopt, zoals onlangs door Van Winter werd gedaan. » (18).
• Middeleeuwse geschiedenis der Nederlanden, 1965 :
  « In 889 leefde hier een graaf Gerulf, dezelfde graaf der Friezen, die in 885 betrokken was bij de moord op Godfried de Noorman. Al of niet als beloning daarvoor kreeg deze van koning Arnulf in dat jaar bepaalde goederen in zijn graafschap, waarschijnlijk was dit Kennemerland » (19).
• Vlaanderen :
  « Boudewijn II de Kale, graaf van Vlaanderen (879-918), †918; zoon van Boudewijn I. Tijdens de grote Noormannen-invallen in 879 en 883 kon hij standhouden in de burcht van Brugge en palmde nadien een aantal verlaten gouwen in rond de Scheldestreek en in het noordelijk deel van Vlaanderen; werd hierdoor de feitelijke stichter van het graafschap Vlaanderen. Zijn macht en onafhankelijkheid steunden grotendeels op grondbezit, vooral gewonnen op de rijke abdijen van Gent en in het zuiden; op zeker ogenblik reikte zijn invloed tot aan de beneden-Canche. Was gehuwd met Elftrudis, dochter van Alfred de Grote [van de West-Saksen in Engeland], die hem twee zonen schonk: Arnulf I en Adadulf. » (20).

5. Waltger Freso

• Geboren : onbekend;
  Overleden : onbekend;
  Zoon van : wellicht Gerulf II;
  trouwt : Alberada (21);
  Kinderen : ? (22);
• genoemd in oorkonden : onbekend;
  gegeven oorkonden : onbekend.
• Muntslag : onbekend

• Nijhoffs Geschiedenislexicon, 1981
  Niets.
• Genealogie van de graven van Holland, 1954 :
  « Waltger, waarschijnlijk graaf van Niftarlake, Lek- en Ysel en Teisterbant » (23).
  Nifterlaka is Eperlecques, waar het klooster van Willibrord zich bevond en niet de streek ten westen van Utrecht. Teisterbant is de streek ten westen van Tournai (Nederlands Doornik) en Arras (Nederlands Atrecht).
• Biographisch woordenboek der Nederlanden :
  Ontbreekt.
• Nieuw Nederlandsch biographisch woordenboek, 1911 :
  « WALDGER, Waltgar, graaf in de gouwen Lake en Isla, Niftarlake, de Vechtstreek en Teisterbant, dus in oostelijk Holland en de Betuwe, omstreeks 900. Hij komt voor als zoon van graaf Gerulf (zie kol, 578 in oorkonden 898-928 en is waarschijnlijk een oudere broer van den eersten graaf Diederik van Kennemerland. Hij stichtte klooster en kerk van St. Walburg te Tiel.
  Vgl. over hem : Pijnacker Hordijk in Bijdr. Vaderl. Gesch. 4de R. I, 149 vgl.; Gosses, Graafschap Holland, 46 vlg.
  Blok.(24).
• Bron :
  Een graaf Theodricus en een graaf Waltkerus worden genoemd in 926 als getuigen van koning Karoli (Karel de Eenvoudige) van West-Francia in een verdrag met Hendrici tertio (Hendrik I) van Oost-Francia (25); we kennen het document uitsluitend uit een druk van 1623.
• Context :
  « Gerulfs zoon, Waldger de Fries (ca. 900-936), stichtte een klooster te Thiele [=Tilques ten zuidwesten van St.-Omaars]. Hij had goederen “in pago Lacke en Isla” en in Nifterlake. De Lacke is La Lacque en Isla is de Lys (Vlaams Leie). Nifterlake is Eperlecques. Graaf Waldger had nauwe relaties met bisschop Radbod (900-917), de laatste bisschop van Traiectum (=Tournehem). Waldger wordt opgevolgd door zijn zoon Radbod (936-939), die inkomsten verwierf uit de tol van Amuda (de mond van de Aa [en niet Egmond]“”) » (26).
• Bron :
  « Ook drongen ze (= de Noormannen) het St. Walburgssticht binnen en roofden de misgewaden, die een zekere graaf Waltger, de bouwer van die heilige plaats, en zijn godgevallige vrouw Alberada geschonken hadden. » (27).
• Opgravingen in Egmond, 1984 :
  « Graaf Waltger werd in 936 – hij moet dan al op leeftijd zijn geweest –met de belangrijke inkomsten van de tol te Muiden beleend. Zijn enige zoon en opvolger heette Radbod. Op grond van deze naam en de nauwe banden met de Utrechtse bisschop Radbod (900-917), wiens afstamming via moederszijde van de Friese koning Radbod reeds in de 10de-eeuwse Vita Radbodi wordt vermeld, neemt men aan dat ook graaf Gerulf en zijn nakomelingen van deze koning afstamden. » (28).

Vervolg :

1. Regonis Abbatis Prumienses Chronicon cum continuatione Treverensi / Recognovit Fridericus Kurze.&nbnsp;– Hannoverae : Impensis Bibliopolii Hahniani, 1890.  196 p. – (Scriptores Rerum Germanicarum in usum scholarum ex Monumentis Germaniae Historicus Recusi). – p. 123).

2. The Latin Library, en : IntraText.com.

3. Annalen van Egmond (J.P. Gumbert), p. ;96; vergelijk : Annales Egmundenses, t.a.p., p. 122-123; bewerkte ontlening aan de kroniek van Regino van Prüm.

4. Annalen van Egmond (J.P. Gumbert), p. 97.

5. Annalen van Egmond (J.P. Gumbert), p. 98.

6. Annalen van Egmond (J.P. Gumbert), p. 99.

7. Nijhoffs Geschiedenislexicon, t.a.p., p. 219.

8. Genealogie der graven van Holland, t.a.p., p. 11; bronnen : « Chronicon van Regino van Prüm (uitg. F. Kurze, S.S. R. Germ. in us Schol., 1890) p. 123 en Annales Vedastini (uitg. B. de Simson, aldaar, 1909) p. 57. Vgl. ook OB Utr. I, 49 (p. 44), en I.H. Gosses, De vorming van het graafschap Holland, in zijn Verspreide Geschiften, 1946, p. 252 e.v. »; en : « M.G.D. Arnolfi 57. Over de juiste datering zie de opmerkingen van Kehr aldaar. De interpretatie van de woorden “inter Renum et Suithardeshaghe” is controvers; vgl. Gosses, Vorm. grfsch. Holl., p. 242 e.v., v.d. Bergh, Handboek der Middelnederlandse Geografie, 1949(3) p. 197 e.v. (samenvatting). » De twee bronnen over de moord op Godfried vermelden noch Gerulf, noch Gardulf (zie : De ware kijk op…, deel 1, t.a.p., p. 179-180, en Holle boomstammen, p. 332-337).

9. Biographisch woordenboek der Nederlanden, bevattende levensbeschrijvingen van zoodanige personen, die zich op eenigerlei wijze in ons vaderland hebben vermaard gemaakt. Zevende deel / A.J. van der Aa, voortgezet door K.J.R. van Harderwijk en Dr. G.D.J. Schotel. - Haarlem : J.J. van Brederode, 1862. - 616, 4 p. - p. 132.

10. Algemene geschiedenis der Nederlanden : Deel 1. Middeleeuwen. - Haarlem : Fibula van Dishoeck, 1981. - 458 p. - p. 311. Bron te controleren. Dat Waltger en Dirk zoons van Gerulf zijn is een aanname, geen enkel document vermeldt het. Zie voor Herispich : De ware kijk op…, deel 1, t.a.p., p. 257, en Holle boomstammen, t.a.p., p. 332-333.

11. Algemene geschiedenis der Nederlanden, 1949, t.a.p., p. 404, een bron wordt niet opgegeven. De naam van de ‘Cockingi’ is met evenveel – of liever even weinig – recht opgeëist voor de vier Noorder-Koggen in West-Friesland, zie : De vroege middeleeuwen in Holland / Dr. G.N. Honig. - Derde druk. - Amsterdam : Allert de Lange, 1947. - 114 p. - (Heemschut-serie ; nr. 6). - p. 56.

12. De ware kijk op,…, deel 2, t.a.p., p. 309.

13. Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, deel 1, t.a.p., tekst 21, zie : De oorkonden van Holland en Zeeland tot 1101.

14. De ware kijk op,…, deel 2, t.a.p., p. 510.

15. In Van Frisia naar Holland wordt Swithardeshaga vereenzelvigd met Suteraeche/Sutrachia, het gebied ten zuiden van Béthune; de Renus zou de Isera zijn; Teole Thiele ten noordwesten van St.-Omaars en Aske vermoedelijk Acquin iets verder naar het westen. In 889 kunnen Oost- en West-Francia nog tijdelijk verenigt zijn geweest onder Arnulf van Karinthië.

16. Zie : De Middeleeuwse Kinhem-teksten.

17. Van Frisia naar Holland, t.a.p., p. 26;.

18. Soms wordt het kennelijk zelfs Cordfunke te bont, of is het probleem hier van een heel andere aard ?. Zie : Opgravingen in Egmond : De abdij van Egmond in historisch archeologisch perspectief / E.H.P. Cordfunke. - Zutphen : De Walburg Pers, 1984. - 191 p. - p. 15. Bronnen : « Jaekel, H. (1895), Die Grafen von Mittelfriesland aus dem Geschlechte König Ratbods. Gotha. », « Halbertsma, H. (1982), Frieslands Oudheid. Proefschrift Groningen. », « Winter, J.M. van (1981), Ansfried en Dirk, twee namen uit de Nederlandse geschiedenis van de 10de en 11de eeuw. Naamkunde, 13de jrg., p. 39-74. »

19. Middeleeuwse geschiedenis der Nederlanden / H.P.H. Jansen. – Utrecht, Antwerpen : Prisma-boeken, 1965. – 302 p. – p. 109, zonder bronopgave.

20. Nijhoffs Geschiedenislexicon, t.a.p., p. 93.

21. Ontbreekt in Genealogie van de graven van Holland, bron : Alpertus van Metz, aangehaald in Opgravingen in Egmond, t.a.p., p. 30, noot 44, zie onder.

22. Genealogie van de graven van Holland, t.a.p., p. 1 en 17; bronnen : « Zijn afstammelingen verdwenen er reeds in de 10e eeuw. Hun genealogie valt buiten dit bestek. »; verder geen enkele verwijzing.

23. Genealogie van de graven van Holland, t.a.p., geeft : « Van Waltger wordt melding gemaakt in de volgende oorkonden: OB Utr. I, 94 (= M.G.D.C. I 24), OB Utr. I, 106 (=D.O. I 58), OB Utr. I, 118 (=D.O. I, 124, OB Utr. I, 120 (=D.O. I 164). Zie verder Alg. Gesch. d. Ned. I p. 379 en de plattegrond naast p. 384, en C. Pijnacker Hordijk, Wat weten wij omtrent den heiligen Adalbert van Egmond? in B.V.G.O. IV, 1, p. 148-153. »

24. Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek / onder redactie van Dr. P.C. Molhuysen en Prof. Dr. P.J. Blok en Dr. Fr. K.H. Kossmann, met medewerking van tal van geleerden. - Zesde deel. - Leiden : A.W. Sijthoff’s uitgevers-maatschappij, 1924. - 1600 kol. - kol. 1309.

25. Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, deel 1, t.a.p., tekst 27, zie : De oorkonden van Holland en Zeeland tot 1101.

26. Van Frisia naar Holland, t.a.p., p. 26; voor Waltger verwijst de Genealogie van de graven van Holland naar : Oorkondenboek Utrecht, I, nr. 94, 106, 118 en 120.

27. Opgravingen in Egmond, t.a.p., p. 30, noot 44, bron : « Alpertus van Metz, uitgave Van Rij (1980), p. 19. »; commentaar : « vgl. Halbertsma (1982), p. 143. Blijkens het Chronicon Tielense (ed. J.D. van Leeuwen, Utrecht (1789), p. 56) was het een nonnenklooster. De nonnen zijn later vervangen door reguliere kanunniken. »

28. Opgravingen in Egmond, t.a.p., p. 15; “men” is hier : « Halbertsma (1982), p. 395-400 », als bron wordt opgegeven : « M.G.SS., p. 568, 569: er worden 4 geslachten tussen zijn moeder en koning Radbod opgegeven; vgl. Bruch (1952), p. 9. »