Inhoud van deze pagina

1. Inleiding
2. Genealogie/oorkonden/numismatiek
3. Aldgisl in het leven van Wilfried
4. Aldgisl bij Beda
5. Aldgisl in Egmondse bronnen
6. Secundaire bronnen
7. Ansegisel, vader van Pepijn II de Middelste
   Noten

1. Inleiding

Er is voor zevende eeuwse Aldgisl maar één bron : de Vita S. Wilfridi van Eddius Stephanus uit York; gegevens daaruit zijn overgenomen door Beda in zijn Historia ecclesiastica Anglorum; aldaar is de naam Aldgisl echter zonder verantwoording vervangen door Rathbed, waarschijnlijk door verwisselling met Radboud. Een primaire bron is er niet, een onafhankelijke tweede bron is er ook niet.

2. Genealogie/oorkonden/numismatiek

• Geboren : onbekend;
  Overleden : onbekend;
  Zoon van : onbekend;
  Trouwt : onbekend;
  Kinderen : onbekend (1).
• Genoemd in oorkonden : onbekend;
  gegeven oorkonden : onbekend.
• Muntslag : onbekend.

3. Aldgisl in het leven van Wilfried

• Vita Wilfridi I :
  « (26). Q u o m o d o  i n  F r e i s  n a v i g i o  p e r v e n i t
  Nam e contrario sanctus pontifex noster, secundam desiderium eius flante zefiro vento ab occidente temperanter, versis navium rostris ad orientem, usque dum in Freis prospere cum omnibus pervenit, ibique gentilium copiis inventis, ab Aldgislo rege eorum honorifice susceptus est. Tunc statim sanctus pontifex noster cum licentia regis verbum Dei gentilibus cotidie praedecavit, enuntians eis verum Deum patrem omnipotentem et Iesum Christum, filium eius unicum, et Spiritum sanctum sibi coaeternum, et baptismus unum in remissionem peccatorum et vitam aeternam post mortem in resurrectione manifeste docuit. Et doctrinam eius secundum paganos bene adiuvavit; erat enim in adventu eorum eo tempore solito amplius in piscatione et in omnibus frugifer annus (*), ad Domini gloriam reputantes, quem sanctus vir Dei praedicavit. Deinde eo anno, accepta praedicatione, omnes principes, exceptis paucis, et multa milia vulgi in nomine Domini baptizavit et primum ibi secundum apostolum, fundamentum fidei posuit, quod adhuc superaedificat filius eius, in Hripis nutritus (†), gratia Dei Wilbrordus episcopus, multo labore desudans, cuius merces manet in eternum.
  (27). D e  e o ,  q u o d  p r e t i u m  a d p r e t i a t i  r e x  r e n n u i t.
  Eodem quoque tempore Efyrvine dux Theoderici regis Francorum misit nuntios suos cum litteris ad Aldgislum regem Freis, salutans eum verbis pacificis promittensque ei sub iureiurando modium plenum solidorum aureorum dare, pretium utique sceleste, si Wilfridum episcopum aut vivum deductum aut caput eius occisi sibi emisisset. Statimque rex, praesentibus nobis et nuntiis coram populo suo in palatio epulantibus omnibisque audientibus, legi litteras iussit; post lectam vero cartam, accipiens inter manus suas, cunctis videntibus discerpens dissipavit et in ignem coram se ardentem proiecit, dicens portitoribus: ‘Enuntiate domino vestro hoc modo me dicentem: Sic rerum creator regnum et vitam in Deo suo periurantis pactumque initum non custodientis scindens destruat et consumens in favillam devellat!’ Deinde autem nuntii cum confusione a rege, non consentiente piaculo, ad dominum suum, unde venerunt, redierunt. » (2).

*) Flante Favonio  p u l s u s  e s t  Fresiam Beda V, 19, itu ut Wilfridus contrariis ventis invitus ad Frisones ductus esse videatur; sed nescio, an Beda verba Stephani male interpretatus sit, quo solo in hac re enarranda nisus esse videtur.
†) Cf. V. Willibrordi auct. Alcvino I, 3 : Et statim ablactatum iufantulum tradidit eum pater Hrypensis ecclesiae fratribus relegiosis studiis et sacris litteris erudiendum.

4. Aldgisl bij Beda

• Venerabilis Beda Presbyter, Historiam Ecclesiasticam Gentis Anglorum: Liber Quintus :
  « [9] EO tempore uenerabilis et cum omni honorificentia nominandus famulus Christi et sacerdos Ecgberct, quem in Hibernia insula peregrinam ducere uitam pro adipiscenda in caelis patria retulimus, proposuit animo pluribus prodesse; id est inito opere apostolico, uerbum Dei aliquibus earum, quae nondum audierant, gentibus euangelizando committere; quarum in Germania plurimas nouerat esse nationes, a quibus Angli uel Saxones, qui nunc Brittaniam incolunt, genus et originem duxisse noscuntur; unde hactenus a uicina gente Brettonum corrupte Garmani nuncupantur. Sunt autem Fresones, Rugini, Danai, Hunni, Antiqui Saxones, Boructuari; sunt alii perplures hisdem in partibus populi paganis adhuc ritibus seruientes, ad quos uenire praefatus Christi miles circumnauigata Brittania disposuit, siquos forte ex illis ereptos Satanae ad Christum transferre ualeret; uel, si hoc fieri non posset, Romam uenire ad uidenda atque adoranda beatorum apostolorum ac martyrum Christi limina cogitauit.
  Sed ne aliquid horum perficeret, superna illa oracula simul et opera restiterunt. Siquidem electis sociis strenuissimis et ad praedicandum uerbum idoneis, utpote actione simul et eruditione praeclaris, praeparatis omnibus, quae nauigantibus esse necessaria uidebantur, uenit die quadam mane primo ad eum unus de fratribus, discipulus quondam in Brittania et minister Deo dilecti sacerdotis Boisili (cum esset idem Boisil praepositus monasterii Mailrosensis sub abbate Eata, ut supra narrauimus ,referens ei uisionem, quae sibi eadem nocte apparuisset: ‘Cum expletis,’ inquiens, ‘hymnis matutinalibus in lectulo membra posuissem, ac leuis mihi somnus obrepsisset, apparuit magister quondam meus, et nutritor amantissimus Boisil, interrogauitque me, an eum cognoscere possem. Aio: “Etiam; tu es enim Boisil.” At ille: “Ad hoc,” inquit, “ueni, ut responsum Domini Saluatoris Ecgbercto adferam, quod te tamen referente oportet ad illum uenire. Dic ergo illi, quia non ualet iter, quod proposuit, inplere; Dei enim uoluntatis est, ut ad Columbae monasteria magis docenda pergat.”’ Erat autem Columba primus doctor fidei Christianae transmontanis Pictis ad aquilonem, primusque fundator monasterii, quod in Hii insula multis diu Scottorum Pictorumque populis uenerabile mansit. Qui uidelicet Columba nunc a nonnullis conposito a cella et Columba nomine Columcelli uocatur. Audiens autem uerba uisionis Ecgberct, praecepit fratri, qui retulerat, ne cuiquam haec alteri referret, ne forte inlusoria esset uisio. Ipse autem tacitus rem considerans, ueram esse timebat; nec tamen a praeparando itinere, quo ad gentes docendas iret, cessare uolebat.
  At post dies paucos rursum uenit ad eum praefatus frater, dicens, quia et ea nocte sibi post expletos matutinos Boisil per uisum apparuerit, dicens: ‘Quare tam neglegenter ac tepide dixisti Ecgbercto, quae tibi dicenda praecepi? At nunc uade et dic illi, quia, uelit nolit, debet ad monasteria Columbae uenire, quia aratra eorum non recte incedunt; oportet autem eum ad rectum haec tramitem reuocare.’ Qui haec audiens denuo praecepit fratri, ne haec cui patefaceret. Ipse uero, tametsi certus est factus de uisione, nihilominus temtauit iter dispositum cum fratribus memoratis incipere. Cumque iam naui inposuissent, quae tanti itineris necessitas poscebat, atque oportunos aliquot dies uentos expectarent, facta est nocte quadam tam saeua tempestas, quae perditis nonnulla ex parte his, quae in naui erant, rebus, ipsam in latus iacentem inter undas relinqueret; saluata sunt tamen omnia, quae erant Ecgbercti et sociorum eius. Tum ipse quasi propheticum illud dicens, quia ‘propter me est tempestas haec,’ subtraxit se illi profectioni, et remanere domi passus est.
  At uero unus de sociis eius, uocabulo Uictberct, cum esset et ipse contemtu mundi ac doctrinae scientia insignis, (nam multos annos in Hibernia peregrinus anchoreticam in magna perfectione uitam egerat), ascendit nauem, et Fresiam perueniens, duobus annis continuis genti illi ac regi eius Rathbedo uerbum salutis praedicabat, neque aliquem tanti laboris fructum apud barbaros inuenit auditores. Tum reuersus ad dilectae locum peregrinationis, solito in silentio uacare Domino coepit; et quoniam externis prodesse ad fidem non poterat, suis amplius ex uirtutum exemplis prodesse curabat.
  [10] UT autem uidit uir Domini Ecgberct, quia nec ipse ad praedicandum gentibus uenire permittebatur, retentus ob aliam sanctae ecclesiae utilitatem, de qua oraculo fuerat praemonitus; nec Uictberct illas deueniens in partes quicquam proficiebat, temtauit adhuc in opus uerbi mittere uiros sanctos et industrios, in quibus eximius Uilbrord presbyteri gradu et merito praefulgebat. Qui cum illo aduenissent, erant autem numero XII, diuertentes ad Pippinum ducem Francorum, gratanter ab illo suscepti sunt; et quia nuper citeriorem Fresiam expulso inde Rathbedo rege ceperat, illo eos ad praedicandum misit; ipse quoque imperiali auctoritate iuuans, ne qui praedicantibus quicquam molestiae inferret; multisque eos, qui fidem suscipere uellent, beneficiis adtollens; unde factum est, opitulante gratia diuina, ut multos in breui ab idolatria ad fidem conuerterent Christi.
  Horum secuti exempla duo quidam presbyteri de natione Anglorum, qui in Hibernia multo tempore pro aeterna patria exulauerant, uenerunt ad prouinciam Antiquorum Saxonum, si forte aliquos ibidem praedicando Christo adquirere possent. Erant autem unius ambo, sicut deuotionis, sic etiam uocabuli; nam uterque eorum appellabatur Heuuald; ea tamen distinctione, ut pro diuersa capillorum specie unus Niger Heuuald, alter Albus Heuuald diceretur; quorum uterque pietate religionis inbutus, sed Niger Heuuald magis sacrarum litterarum erat scientia institutus. Qui uenientes in prouinciam intrauerunt hospitium cuiusdam uilici, petieruntque ab eo, ut transmitterentur ad satrapam, qui super eum erat, eo quod haberent aliquid legationis et causae utilis, quod deberent ad illum perferre. Non enim habent regem idem Antiqui Saxones, sed satrapas plurimos suae genti praepositos, qui ingruente belli articulo mittunt aequaliter sortes, et, quemcumque sors ostenderit, hunc tempore belli ducem omnes sequuntur, huic obtemperant; peracto autem bello, rursum aequalis potentiae omnes fiunt satrapae. Suscepit ergo eos uilicus, et promittens se mittere eos ad satrapam, qui super se erat, ut petebant, aliquot diebus secum retinuit.
  Qui cum cogniti essent a barbaris, quod essent alterius religionis, (nam et psalmis semper atque orationibus uacabant, et cotidie sacrificium Deo uictimae salutaris offerebant, habentes secum uascula sacra et tabulam altaris uice dedicatam), suspecti sunt habiti, quia, si peruenirent ad satrapam, et loquerentur cum illo, auerterent illum a diis suis, et ad nouam Christianae fidei religionem transferrent, sicque paulatim omnis eorum prouincia ueterem cogeretur noua mutare culturam. Itaque rapuerunt eos subito, et interemerunt; Album quidem Heuualdum ueloci occisione gladii, Nigellum autem longo suppliciorum cruciatu, et horrenda membrorum omnium discerptione; quos interemtos in Rheno proiecerunt. Quod cum satrapa ille, quem uidere uolebant, audisset, iratus est ualde, quod ad se uenire uolentes peregrini non permitterentur; et mittens occidit uicanos illos omnes, uicumque incendio consumsit. Passi sunt autem praefati sacerdotes et famuli Christi Vo. Nonarum Octobrium die.
  Nec martyrio eorum caelestia defuere miracula. Nam cum peremta eorum corpora amni, ut diximus, a paganis essent iniecta, contigit, ut haec contra impetum fluuii decurrentis, per XL fere milia passuum, ad ea usque loca, ubi illorum erant socii, transferrentur. Sed et radius lucis permaximus, atque ad caelum usque altus, omni nocte supra locum fulgebat illum, ubicumque ea peruenisse contingeret, et hoc etiam paganis, qui eos occiderant, intuentibus. Sed et unus ex eis in uisione nocturna apparuit cuidam de sociis suis, cui nomen erat Tilmon, uiro inlustri, et ad saeculum quoque nobili, qui de milite factus fuerat monachus; indicans, quod eo loci corpora eorum posset inuenire, ubi lucem de caelo terris radiasse conspiceret. Quod ita conpletum est. Inuenta namque eorum corpora iuxta honorem martyribus condignum recondita sunt, et dies passionis uel inuentionis eorum congrua illis in locis ueneratione celebratus. Denique gloriosissimus dux Francorum Pippin, ubi haec conperiit, misit, et adducta ad se eorum corpora condidit cum multa gloria in ecclesia Coloniae ciuitatis iuxta Rhenum. Fertur autem, quia in loco, quo occisi sunt, fons ebullierit, qui in eodem loco usque hodie copiosa fluenti sui dona profundat. » (3).
• Bede, Ecclesiastical History of the English Nation, Book V :
  « CHAPTER IX
  EGBERT, A HOLY MAN, WOULD HAVE GONE INTO GERMANY (4) TO PREACH, BUT COULD NOT; WICTBERT WENT, BUY MEETING WITH NO SUCCESS, RETURNED INTO IRELAND, FROM WHENCE HE CAME. [A.D. 689.]
  AT that time the venerable servant of Christ, and priest, Egbert, whom I cannot name but with the greatest respect, and who, as was said before, lived a stranger in Ireland to obtain hereafter a residence in heaven, proposed to himself to do good to many, by taking upon him the apostolical work, and preaching the word of God to some of those nations that had not yet heard it; many of which nations he knew there were in Germany, from whom the Angles or Saxons, who now inhabit Britain, are known to have derived their origin; for which reason they are still corruptly called Garmans by the neighboring nation of the Britons. Such are the Frisons, the Rugins, the Danes, the Huns, the Ancient Saxons, and the Boructuars (or Bructers). There are also in the same parts many other nations still following pagan rites, to whom the aforesaid soldier of Christ designed to repair, sailing round Britain, and to try whether he could deliver any of them from Satan, and bring them over to Christ; or if this could not be done, to go to Rome, to see and adore the hallowed thresholds of the holy apostles and martyrs of Christ.
  But the Divine oracles and certain events proceeding from heaven obstructed his performing either of those designs; for when he had made choice of some most courageous companions, fit to preach the word of God, as being renowned for their learning and virtue; when all on a certain day in the morning one of the brethren, formerly disciple and minister in Britain to the beloved priest of God, Boisil, when the said Boisil was Superior of the monastery of Melrose, under the Abbot Eata, as has been said above. This brother told him the vision which he had seen that night. "When after the morning hymns," said he, "I had laid me down in my bed, and was fallen into a slumber, my former master and loving tutor, Boisil, appeared to me, and asked, 'Whether I knew him?' I said, 'I do; you are Boisil.' He answered, 'I am come to bring Eghert a message from our Lord and Savior, which nevertheless must be delivered to him by you. Tell him, therefore, that he cannot perform the journey he has undertaken; for it is the will of God that he should rather go to instruct the monasteries of Columba.'" Now Columba was the first teacher of Christianity to the Picts beyond the mountains northward, and the founder of the monastery in the island Hii, which was for a long time much honored by many tribes of the Scots and Picts; wherefore he is now by some called Columbkill, the name being compounded from Columb and Cell. Egbert, having heard the vision, ordered the brother that had told it him, not to mention it to any other, lest it should happen to be an illusion. However, when he considered of it with himself, he apprehended that it was real; yet would not desist from preparing for his voyage to instruct those nations.
  A few days after the aforesaid brother came again to him, saying, "That Boisil had that night again appeared to him after matins, and said, 'Why did you tell Egbert that which I enjoined you in so light and cold a manner? However, go now and tell him, that whether he will or no, he shall go to Columb's monastery, because their ploughs do not go straight; and he is to bring them into the right way.' " Hearing this, Egbert again commanded the brother not to reveal the same to any person. Though now assured of the vision, he nevertheless attempted to undertake his intended voyage with the brethren. When they had put aboard all that was requisite for so long a voyage, and had waited some days for a fair wind, there arose one night on a sudden so violent a storm, that the ship was run aground, and part of what had been put aboard spoiled. However, all that belonged to Egbert and his companions was saved. Then he, saying, like the prophet, "This tempest has happened upon my account," laid aside the undertaking and stayed at home.
  However, Wictbert, one of his companions, being famous for his contempt of the world and for his knowledge, for he had lived many years a stranger in Ireland, leading an eremitical life in great purity, went abroad, and arriving in Frisland, preached the word of salvation for the space of two years successively to that nation and to its king, Rathbed; but reaped no fruit of all his great labor among his barbarous auditors. Returning then to the beloved place of his peregrination, he gave himself up to our Lord in his wonted repose, and since he could not be profitable to strangers by teaching them the faith, he took care to be the more useful to his own people by the example of his virtue.
  CHAPTER X
  WILBRORD, PREACHING IN FRISLAND, CONVERTED MANY TO CHRIST; HIS TWO COMPANIONS, THE HEWALDS, SUFFERED MARTYRDOM. [A.D. 690.]
  WHEN the man of God, Egbert, perceived that neither he himself was permitted to preach to the Gentiles, being withheld, on account of some other advantage to the church, which had been foretold him by the Divine oracle; nor that Wictbert, when he went into those parts, had met with any success; he nevertheless still attempted to send some holy and industrious men to the work of the word, among whom was Wilbrord, a man eminent for his merit and rank in the priesthood. They arrived there, twelve in number, and turning aside to Pepin, duke of the Franks, were graciously received by him; and as he had lately subdued the Hither Frisland, and expelled King Rathbed, he sent them thither to preach, supporting them at the same time with his authority, that none might molest them in their preaching, and bestowing many favors on those who consented to embrace the faith. Thus it came to pass, that with the assistance of the Divine grace, they in a short time converted many from idolatry to the faith of Christ.
  Two other priests of the English nation, who had long lived strangers in Ireland, for the sake of the eternal kingdom, following the example of the former, went into the province of the Ancient Saxons, to try whether they could there gain any to Christ by preaching. They both bore the same name, as they were the same in devotion, Hewald being the name of both, with this distinction, that, on account of the difference of their hair, the one was called Black Hewald and the other White Hewald. They were both piously religious, but Black Hewald was the more learned of the two in Scripture. On entering that province, these men took up their lodging in a certain steward's house, and requested that he would conduct them to his lord, for that they had a message, and something to his advantage, to communicate to him; for those Ancient Saxons have no king, but several lords that rule their nation; and when any war happens, they cast lots indifferently, and on whomsoever the lot falls, him they follow and obey during the war; but as soon as the war is ended, all those lords are again equal in power. The steward received and entertained them in his house some days, promising to send them to his lord, as they desired.
  But the barbarians finding them to be of another religion, by their continual prayer and singing of psalms and hymns, and by their daily offering the sacrifice of the saving oblation, - for they had with them sacred vessels and a consecrated table for an altar, - they began to grow jealous of them, lest if they should come into the presence of their chief, and converse with him, they should turn his heart from their gods, and convert him to the new religion of the Christian faith; and thus by degrees all their province should change its old worship for a new. Hereupon they, on a sudden, laid hold of them and put them to death; the White Hewald they slew immediately with the sword; but the Black they put to tedious torture and tore limb from limb, throwing them into the Rhine. The Chief, whom they had desired to see, hearing of it, was highly incensed, that the strangers who desired to come to him had not been allowed; and therefore he sent and put to death all those peasants and burnt their village. The aforesaid priests and servants of Christ suffered on the 3rd of October.
  Nor did their martyrdom want the honor of miracles; for their dead bodies having been cast into the river by the pagans, as has been said, were carried against the stream for the space of almost forty miles, to the place where their companions were. Moreover, a long ray of light, reaching up to heaven, shined every night over the place where they arrived, in the sight of the very pagans that had slain them. Moreover, one of them appeared in a vision by night to one of his companions, whose name was Tilmon, a man of illustrious and of noble birth, who from a soldier was become a monk, acquainting him that he might find their bodies in that place, where he should see rays of light reaching from heaven to the earth; which turned out accordingly; and their bodies being found, were interred with the honor due to martyrs; and the day of their passion or of their bodies being found, is celebrated in those parts with proper veneration. At length, Pepin, the most glorious general of the Franks, understanding these things, caused the bodies to be brought to him, and buried them with much honor in the church of the city of Cologne, on the Rhine. It is reported, that a spring gushed out in the place where they were killed, which to this day affords a plentiful stream. » (5).
• Polemiekje
  Ene Dagobert zegt dat er geen namenverwisseling is, maar dat Aldgisl bij Beda te vinden is in hoofdstuk 19 (6), met een mooi compliment : « Dus helemaal niks geen vervanging van de naam Aldgisl door Rathbed, gewoon de juiste hoofdstukken lezen. Zo’n misser had ik bij IJpelaan eigenlijk niet verwacht. ». Daarom is een passage uit hoofdstuk 19 hier toegevoegd.
• Bede, hoofdstuk 19
  « Afterwards, in the reign of Egfrid, he was expelled his bishopric, and others were consecrated bishops in his stead, of whom mention has been made above. Designing to go to Rome, to answer for himself before the pope, when he was aboard the ship, the wind blew hard west, and he was driven into Frisland, and honorably received by that barbarous people and their King Aldgist, to whom he preached Christ, and instructed many thousands of them in the word of truth, washing them from their abominations in the laver of salvation. Thus he there began the work of the Gospel which was afterwards finished by Wilbrord, a most reverend bishop of Jesus Christ. Having spent the winter there with his new converts, he set out again on his way to Rome, where his cause being tried before Pope Agatho and several bishops, he was by their universal consent, acquitted of what had been laid to his charge, and declared worthy of his bishopric. » (7).
  Nu dient Dagobert ons alleen nog uit te leggen hoe het kan dat de verhalen over Aldgisl van Eddius Stephanus en die over Redbath van Beda zo wonderlijk overeenkomen. Dat beantwoordt ook de vraag van Weetgierig van 8 april in hetzelfde forum. En als je zoekt op Aldgisl probeer je niet gemakkelijk ook Aldgist, die overeenkomst valt pas op bij lezing van het gehele boek, wat hier niet was ondernomen. Blijft dat er geen tweede bron is voor Aldgisl, en er lijkt ook een probleem te bestaan met de volgorde waarin ze bij Bede worden opgevoerd.

5. Aldgisl in de Egmondse bronnen

• Annales Egmondenses :
  Aldgisl ontbreekt.
• Chronicon Egmondenses :
  Aldgisl ontbreekt.

6. Secundaire bronnen

• Genealogie van de graven van Holland, 1954 :
  Niets.
• Encyclopedie van Friesland, 1956 :
  « ALDGILD (Aldgillus), Fr. Vorst (koning), die in 678 bezoek kreeg van de Angelsaksiche bisschop Wilfried, hem welwillend (te Utrecht?) ontving en hem, omdat hij niet met politieke bedoelingen kwam, toestond het christelijk geloof te prediken. A. weigerde Wilfried over te leveren aan de hofmeier van Neustrië, Ebroïn, die hem veel geld bood. A. regeerde over Groot-Frl. Dat Redbad hem in 679 opvolgde, is onzeker. Zie : Earebondel Wunkes, 24-37; Boeles II, 273. » (8)
• Biographisch woordenboek :
  Niets.
• Nijhoffs Geschiedenislexicon, 1981 :
  Niets.
• Opgravingen in Egmond, 1984 :
  Niets.
• Middeleeuwse geschiedenis der Nederlanden, 1965 :
  « Door dit ideaal gedreven landde in 690 Willibrord met elf gezellen bij de mond van de Rijn. Hij kende het land uit de verhalen van Wilfried, die in 678-679 op doorreis naar Rome een winter had doorgebracht bij Aldgisl, de ‘koning’ van Friesland, en daar met zijn preken veel succes geoogst meende te hebben. » (9).
• Kalendarium geschiedenis van de lage landen, 1971 :
  « De Angelsaksiche bisschop Wilfried wordt op een reis naar Rome door tegenwind naar de Friese kust gedreven. Hij wordt gastvrij opgenomen door koning Aldgisl en predikt gedurende één winter het christendom onder de Friezen. » (10).
• Geschiedenis van de Middeleeuwen, 1978 :
  « De voornaamste woordvoerder van de Romeinse richting op de synode van Whitby in 663 was een zekere Wilfrid geweest. Op één van zijn reizen naar de paus was hij gedwongen een winter door te brengen bij ‘koning’ Aldgisl van Friesland. Het is zeer de vraag of alle Friezen in de 7e eeuw onder eenhoofdige leiding stonden, toch moet deze Aldgisl een invloedrijke persoon zijn geweest en teruggekeerd in zijn vaderland berichtte Wilfrid enthousiast over de mogelijkheden van missiewerk onder de Friezen. » (11).
• De Franken in Nederland, 1979 :
  « Het lijkt dus wel aannemelijk, dat onder Dagobert het Frankische rijk zijn grenzen effectief tot aan de Rijn vooruitgeschoven heeft. Het zou echter maar van korte duur zijn. In het Friese gebied met zijn relatief dichte bevolking en bloeiende handel, schijnt zich een krachtig centraal gezag gevormd te hebben rondom een vorstengeslacht, welks leden in de Frankische bronnen dux ’hertog“, in de Angelsaksische bronnen rex ’koning“ genoemd worden [noot : Zie hierover vooral W. Schlesinger, Über germanisches Heerkönigtum in Beiträge deel I 53vv, spec. 74.]. De eerste die we ontmoeten is Aldgisl, die omstreeks 678 regeert, maar we moeten wel aannemen, dat hij een of meer voorgangers gehad heeft, want anders is de Friese tegenstoot niet te verklaren, waardoor zij in ± 650 de Franken uit Utrecht en Dorestat werpen en het rivierengebied tot de Maas en de Waal onderwerpen. In het westen kwam het gehele kustgebied, inclusief Zeeland, onder hun gezag. We concluderen dit alles uit de vernieling van het Utrechtse kerkje, uit het feit dat de authentieke muntslag in Dorestat circa 650 ophoudt, uit de latere zuidelijke grens van het bisdom Utrecht [ontbreekt in eerste druk  , dat in 695 voor het op de Friezen te veroveren gebied werd opgericht, en [eerste druk: later] uit het feit dat bij Beda [noot : Beda (als noot 74) 299]] het gebied ten zuiden van de Oude Rijn Frisia Citerior heet en dit later nog lang tot Friesland gerekend wordt [noot : G. Bakker, It Beaken 24 (1961) 120vv. D.P. Blok Teisterbant 10v en Frühmittelalterliche Studien III (1969) 347vv].
  [...]
  In deze tijd, in 678/9, horen we voor het eerst van christelijke zending onder de Friezen [noot, niet in eerste druk : Eddius Stephanus, Het leven van Sint Wilfried, uitg. d. C.A.H. Moonen (s’-Hertogenbosch 1946) 112]. Wilfrid, bisschop van York, was in conflict gekomen met de aartsbisschop van Engeland en door deze afgezet; hij reisde naar Rome om bij de paus recht te zoeken, maar moest, daar de toenmalige machthebbers in het Frankische rijk een oude rekening met hem te vereffenen hadden, een omweg maken via de Rijnmond. Zo kwam hij in Utrecht aan het hof van de Friese koning Aldgisl, die hem vriendelijk ontving en een verzoek van de Frankische hofmeier Ebroin om Wilfrid uit te leveren, minachtend van de hand wees. Wilfrid bleef de winter over en predikte onder de Friezen; volgens zijn biograaf zou hij veel aanzienlijken en duizenden anderen bekeerd hebben, maar dat lijkt vrome overdrijving. In de lente van 679 reisde Wilfrid verder en daarmee eindigde deze episode. Blijvend resultaat heeft deze prediking niet gehad, maar daarin ligt het belang van deze episode ook niet. » (12).
• Frieslands oudheid, 2000 :
  « Wilfrieds levensbeschrijver laat in zijn opmerkelijk goed gedocumenteerd relaas de opluchting doorklinken dat over de behouden overtocht zowel als vreugde dat geen enkel schip van het convooi werd vermist en verteld dat men na de landing een grote menigte heidenen aantrof – gentillium copia. Klaarblijkelijk waren de Engelse reizigers in een Friese havenplaats beland, hetgeen ook te verwachten viel omdat Wilfried op een vrachtschip aangewezen zal zijn geweest. Des te meer valt het te betreuren dat Eddius ons de naam van de havenstad onthouden heeft, al gaan de gedachten natuurlijk meteen uit naar het fameuze emporium Dorestad, aan de splitsing van Rijn en Lek. Maar ook Utrecht komt in aanmerking. Voor dit laatste oord pleit, dunkt ons, de aanwezigheid van een palatium waar Aldgisl hof hield, de maaltijd werd gehouden en de Engelse gasten ontvangen werden. » (13).
• Frieslands oudheid, 2000 :
  « Om nu weer naar Aldgisl terug te keren, deze wist ongetwijfeld hoe ver de arm van de even machtige als onbetrouwbare en wraakgierige Ebroin reikte. Alleen al het feit dat Ebroin Aldgisl benaderde teneinde diens Engelse gast in handen te krijgen, bewijst dat hij op dat ogenblik niet op voet van oorlog met de Friezen verkeerde en Aldgisl als vorst in zijn wezen liet. Van zijn kant schroomde Aldgisl niet, zoals ons meteen blijken zal, Ebroin voor het hoofd te stoten, welk optreden Ebroin als een vernedering moet hebben ondergaan en in het Frankenrijk niet onopgemerkt zal zijn gebleven. Boeles beschouwde Aldgisl dan ook al een soeverein staatshoofd en schreef hem bepaalde typen van gouden treintes toe, in het noorden des lands gevonden. » (14).
• Frieslands oudheid, 2000 :
  « Wegens het vergevorderde jaargetijde moest Wilfried er van afzien zijn reis meteen te vervolgens en zo geschiedde het dat hij met zijn reisgezellen de winter doorbracht aan het hof van Aldgisl. Deze stond hem toe vrijelijk het evangelie te verkondigen en dit sloeg zo aan dat hij bijna alle aanzienlijken tot de doop overhaalde, alsmede ‘vele duizenden uit het gewone volk’. Ook al kan Stephanus hier hebben overdreven, een kern van waarheid moet zijn beschrijving toch wel worden toegekend. Het verwondert ons wel dat Aldgisl zelf geen Christen werd, omdat ’s konings voorbeeld bij de Germanen in geloofszaken de doorslag gaf, de houding van de aanzienlijken bepaalde en daarna pas die van het gewonen volk. » (15).
• Frieslands oudheid, 2000 :
  « Wilfrieds schuilhoek kon Ebroin toch niet verborgen blijven en op zekere dag maakten in Aldgisls palatium dan ook Frankische afgezanten hun opwachting om de Friese vorst een carta te overhandigen. Hierin verzocht Ebroin Aldgisl, Wilfried aan de boodschappers over te leveren. Als beloning voor deze dienst werd Aldgisl een modium plenum solidorum aureorum in het vooruitzicht gesteld. Met het hoofd van Wilfried zou ook al genoegen genomen worden.
  Aldgisl liet de brief tijdens de maaltijd voorlezen, coram populo, in tegenwoordigheid van de gezanten zowel als Wilfried en zijn reisgezellen. Nadat ieder van de inhoud kennis genomen had, verscheurde Aldgisl de carta en wierp de snippers ten aanschouwe van de tafelgenoten in het vuur onder het uitspreken van de woorden: ‘Meldt Uw meester dat ik aldus gesproken heb: Moge de Schepper van alle dingen in stukken scheuren, opnemen en in de as werpen rijk en leven van hem, die meineed pleegt jegens zijn God en zich niet houdt aan het met hem gesloten verbond’. In verwarring verlieten de afgezanten Aldgisls hof. Het feit dat Ebroin zich van dreigementen aan het adres van Aldgisl onthield en hem vrede voorspiegelde – salutans cum verbis pacificis – onderstreept eens te meer dat Ebroin zich niet kon beroepen op enig leenverband of verdrag waardoor Aldgisl tot gehoorzaamheid aan de koning der Franken verplicht was. Veeleer zouden de verba pacifica wel eens kunnen wijzen op tevoren reeds gespannen verhoudingen. » (16).

6. Ansegisel, vader van Pepijn II de Middelste

• Frieslands oudheid, 2000 :
  Ansegisel, zoon van Arnulf, bisschop van Metz, trouwt Begga, dochter van Pippijn I de oudste. Zij hadden een zoon die Pippijn II de middelste zou worden.
  « [...] Het komt ons daarom niet geoorloofd voor louter op grond van naamgelijkenis bloedverwantschap te opperen tussen Ansegisl, Pippijns vader en de Friese vorst Alsgisl. » (17).
  Dat klopt, maar het geeft wel een idee in welke regio de merkwaardige naam Aldgisl-Anselgisel in gebruik was.
• Annales Laurissenses minores :
  « [680] Pippinus dux Francorum, filius Ansgisi, post mortem Wolfohaldi ducis partem Austriae regebat, obtinuitque regnum Francorum per annos 27. cum regibus sibi [687] subiectis Hluduwigo, Hildiberto et Dagaberto; moritur anno secundo Anastasii imperatoris, qui est ab incarnatione Domini annus 714. Huius Piuppini ex Alpheida filius Carlus [Martellus cognomen]. » (18).
• Annales Mettensis :
  « Anno ab incarnatione domini nostri Iesu Christi 687. Pippinus, Ansegiseli nobilissimi quondam Francorum principies filius, post plurima proellia magnosque triumphos a Deo sibi concessos, orientalium Francorum, glorioso genitori feliciter succedens, sescepit principatum. » (19).
• Sigebert van Gembloux :
  « 686.
  Begga relicta Ansigisi se et sua Deo mancipit, et monasterium Andannense fundat. »
  [...]
  « 687. Vulfoaldo maiore domus mortuo, Pippinus filius Ansigisi principatur in Austria cum duce Martino. Quibus congressus Ebroinus, victoria potitur; Martinus fugiens ab Ebroino perimitur. » (20).
• Annalium Fuldensium Pars Prima :
  « Pippinus, filius Ansgisi [filii domni Arnolfi, Mettensis civitatis antistitis gloriosi 3.], dux Francorum, post mortem Wolfaldi ducis partem Austriae regebat, obtinuitque regnum Francorum per annos 27 cum regibus Hludowico, Hiltiberto et Dagoberto. Moritur anno secundo Anastasii imperatoris, qui est ab incarnatione Domini annus 714. [in mense Decembri 3. Freh. 5.] Huius filius Carolus ex Alpheida, quam, posthabita priore coniuge Plidthrude, duxit uxorem, sub honore maiordomatus tenuit regnum Francorum annis 27. [Hoc eodem anno 714. Grimaldus similiter mortuus est. 3. 5.] » (21).
• Verder vinden we nog in de jaarboeken :
  
  • Ansegisilus, abbas St. Michaelis, legatus Karoli regis ad papam, p. 490.
  • Ansegisus, episcopus Senonensis (= bisschop van Sens, Noord-Frankrijk), p. 498, 500, 505, 512, 518.
• Zie ook : kareldegrote.nl, onder de voorouders van Karel de Grote.

Vervolg

1. Voor een uitvoerige imaginair-speculatieve nageslachtslijst van Aldgisl, bijeengesprokkeld uit de secundaire literatuur, zie : Parenteel van Aldgist. Voor een reactie op deze pagina: Misser bij IJpelaan / Weetgierig.

2. Vita Wilfridi I. eposcopi Eboracensis / acutore Stephano ed. W. Levison. – In : Monumenta Germaniae Historica, Scriptorvm rervm Merovingicarvm, Tomvs VI. – Hannoverae et Lipsiae : Bibliopolii Hahniani, 1913. – p. 163-263. – p. 220. Het oudste manuscript ligt in het British Museum te Londen in de bibliotheek van Sir Robert Cotton (1571-1631), BL Cotton Mss. Vespacianus, D.VI.

3. Bron : The Latin Library.

4. De vertaling van Germania (het land van de Germanen) met “Germany” (= Duitsland) is een gotspe. Germania was het land ten noorden en oosten van de taalgrens; de strook van de Franse kanaalkust tot de Rijn.

5. Ecclesiastical History of the English Nation, Book V. Opgegeven bron : « Bede, The Ecclesiastical History of the English Nation, translator not clearly indicated (But it seems to be L.C. Jane's 1903 Temple Classics translation), introduction by Vida D. Scudder, (London : J.M. Dent; New York : E.P. Dutton, 1910) ».

6. Nifterlaca, 7 april 2013.

7. Medieval Sourcebook : Bede (673-735) : Ecclesiastical History of the English Nation, Book V.

8. Encyclopedie van Friesland / Hoofdredactie prof. dr. J.H. Brouwer. – Amsterdam, Brussel : Elsevier, 1958. – p. 143.

9. Middeleeuwse geschiedenis der Nederlanden, t.a.p., p.  41.

10. Kalendarium geschiedenis van de lage landen in jaartalen, t.a.p., p. 25.

11. Geschiedenis van de Middeleeuwen, t.a.p., eerste druk 1978, p. 68, idem tiende druk 1995, p. 98.

12. De Franken in Nederland, t.a.p., p.  37-38 en 40.

13. Frieslands oudheid, t.a.p., p. 62-63, bron : Eddius Stephanus, het leven van Sinte Wilfried / C.A.H. Moonen. – ’s-Hertogenbosch, 1946; commentaar : « Moonens monografie berust op de tekstuitgave van de Vita Wilfridi primi episcopi Eboracensis, auctore Stephano, ed. Colgrave. Gelijkwaardig is de uitgave door Levison, in: MGH, SS. Rer. Merov., Nova Series VI, (1913) 163 ss. Over het jaartal 678, vgl. Levison, The beginning of the Year (1946) 263 ss, in het bijzonder 272-274. Tevens Moonen, 133, aantekening 107, alsmede Halbertsma. “Aldgisl” (1950) 24 ss, in het bijzonder pp. 33-34. ». Zie ook : Eddius Stephanus’ Life of Wilfrid and Other Works (Penguin Classics), en : The Life of Bishop Wilfrid by Eddius Stephanus / Eddius Stephanus, translated by Bertram Colgrave. – Melbourne : Cambridge University Press, 1985. – 207 p.

14. Frieslands oudheid, t.a.p., p. 68, een tweede bron voor Aldgisl is : Historia ecclesiastica Anglorum; Venerabilis Bedae opera omnia. – ed. G. Plummer. – Oxford, 1898. – p. v, 19, 296-298, 326; commentaar daarbij echter : « Nu maakt ook Wilfrieds jongere land- en tijdgenoot Beda in zijn Historia ecclesiastica – voltooid in 731 – van Wilfrieds verblijf aan het hof van Aldgisl gewag. Hij schijnt evenwel uitsluitend af te zijn gegaan op Eddius’ geschrift, zodat onze wetenschap er niet door wordt vermeerderd. » (Frieslands oudheid, t.a.p., p. 70). Een vroege vertaling is : Historia Ecclesiastica. Die Historie diemen heet Ecclesiastica... ghetranslateert wten Griexsche door den priester Ruffinum,... overghesedt in onser duytscher spraken, Gheprent int iaer 1534. Tantwerpê... by my Gouaert vander haghen. – Herdr., met gewijzigde spelling: Historia Ecclesiastica..., Tot Dordrecht, By my Peeter Verhaghen … Anno m.d.lxxxvjjj (en verder 1600 en 1613); zie : DBNL. Voor de munten van Dorestad, zie : Frieslands oudheid, t.a.p., p. 325, noot 21; vergelijk : Holle boomstammen, t.a.p., p. 180-181. Nog mooier is dit : « Boeles verwerpt intussen de hypothese dat bepaalde gouden tremissen, daterende uit de eerste helft van de 7e eeuw en voorzien van de legende D N ANASTASTACIUS US FRIS achtereenvolgens AUDULFUS FRISIA door Friese vorsten geslagen werden en schrijft deze aan Frankische ateliers toe, waar deze typen geheel bij aansluiten. » (Frieslands oudheid, t.a.p., p. 68). Een afbeelding van een munt met de tekst Dorestat fir van muntmeester Madelinus is te vinden op p. 122 van Frieslands oudheid; zonder vindplaats of bronopgave.

15. Frieslands oudheid, t.a.p., p. 69.

16. Frieslands oudheid, t.a.p., p. 69-70.

17. Frieslands oudheid, t.a.p., p. 84-85; de samenhang geeft wel een geografisch verband waarin de naam thuishoort; meer over de naam op p.  85 en 95.

18. Annales Laurissenses minores, in : MGH, Scriptores, in Folio, SS, 1, p. 114.

19. Annales Mettensis, in : MGH, Scriptores, in Folio, SS, 1, p. 316.

20. Sigiberti Chronica, MGH, Scriptores, in Folio, SS, 6, p. 343.

21. Annalium Fuldensium Pars Prima, MGH, Scriptores, in Folio, SS, 6, p. 343.