Inhoud van deze pagina

1. Inleiding
2. Genealogie/oorkonden/numismatiek
3. Radboud in de jaarboeken, 692-698
4. Radboud in de jaarboeken, 714-720
5. Radboud in het leven van Wulfram, bisschop van Sens
6. Radboud, de aanzienlijkste der Fresen, in het Henegouwse Lobbes
7. Radboud in de Egmondse bronnen
8. Secundaire bronnen
   Noten

1. Inleiding

Voor de omgeving waarin Radboud thuishoort, zie : De geografie van de ‘Lex Frisionum’. Men diene echter te bedenken dat deze Lex Frisionum geruime tijd na Radboud is opgesteld. Radboud past desalniettemin alleen in een Noord-Franse omgeving en buiten de loutere naam Fresia is er niets dat hem in verband brengt met het huidige Friesland, Holland of – wat dat betreft – met Utrecht. Merkwaardig is wel dat terwijl Radboud prominent aanwezig is in het heiligenleven van Ermino van Lobbes, hij even zo prominent afwezig is in de jaarboeken van dezelfde abdij. Voor de legendarische mislukte doop bestaat er maar één bron. Omdat er meerdere onafhankelijke bronnen zijn over zijn bestaan, zij het ook geen eigentijdse, mogen we aannemen dat Radboud een min of meer historische figuur is. Werd Aldgisl nog als koning aangeduid, Radboud is gedegradeerd tot hertog.

2. Genealogie/oorkonden/numismatiek

• Geboren : onbekend;
  Overleden : 719;
  Zoon van : onbekend;
  Trouwt : onbekend;
  Kinderen : onbekend.
• Genoemd in oorkonden : onbekend;
  Gegeven oorkonden : onbekend.
• Muntslag : onbekend.

3. Radboud in de jaarboeken, 692-698

• Annales Mettenses (De jaarboeken van Metz, Noord-Frankrijk), 692 :
  « Anno ab incarnatione domini nostri Iesu Christi 692. Pippinus exercitum universalem Francorum adunare praecepit. Tractatisque de utilitate imperii consiliis, occurrit Ratbodi, Frisionum ducis, obviare superbiae, qui tantae stultitiae involutus caligine fuit, at [contra] Pippino invicto principi aciem parare praesumserit. In qua victus atque fugatus, magnam partem exercitus sui perdidit. Seraque tandem poenitentia ductus, legatos ad Pippinum dirigens, pacem postulat, seque cum his quos regebat suae ditioni subdidit, obsidibusque datis Pippini tributarius efficitur. His ita peractis, synodum adunare praecepit, in quo utilitatibus ecclesiarum, orphanorum ac viduaram consideratis, sese in opulentissimis regni sui sedibus cum suis fidelibus ad hiamandum locavit. […] » (1).
• Sigiberti Chronica (Sigebert van Gembloux, bij Namen, Frans Namur, België), 694 en 698 :
  « 694.
  Pipinus Rabbodum ducem Fresonem bello vicit; et Willibrodum genti illi ad predicandum dirigit. »
  
• « 698.
  Sanctus Ursmarus per interventum Hildulfo ducis Lobiense coenobium a Pipino principe ad regendum suscipit. Synodus Aquileiae facta quintam universalem synodum a Iustiniano imperatore et Vigilio papa Constantinopoli celebratam suscipere diffidit; quam Sergius papa salubriter redarguit et ad concordiam reducit. Sanctus Lambertus Pipinum principem increpare ausus, quod pelicem Alpaidem suae legitimae uxori Plictrudi superduxerit, a Dodone fratre ipsius Alpaidis Leodii martyrizatur, et Traiecti tumulatur, eique sanctus Hucbertus episcopus subrogatur. Absimarus, qui et Tiberius, Leone ab imperio pulso eique naso absciso et in custodia retruso, imperat annis 7. Sancta Begga, mater Pipini, ad Dominum transit. » (2).
  
• Annales Mettenses (De jaarboeken van Metz, Noord-Frankrijk), 697 :
  « Anno abincarnatione Domini 697. Pippinus princeps duxit exercitum contra Frisiones et Radbodem, ducem ipsorum, immitem atque paganum, qui verba principis Pippini saepe contempserat, et fines principatus eius crebis inruptionibus vexabat. Adunato igitur exercitu, iuxta castrum quod dicitur Dorestadum, castra metatus est. Cui occurit cum valida manu, et pugna commissa est, ubi Frisiones superba manu Radbodi in aciem properantes, magna clade percussi sunt, fugatoque duce eorum Radbod, Pippinus victor extitit. Captis itaque innumerabilibus spoliis, victor ad propria reversus est. Hinc annis singulis circumsitas gentes cum exercitu Pippinus fortiter proterit, et suae ditioni subegit. » (3).

4. Radboud in de jaarboeken, 714-720

• Annales Sancti Amandi :
  « 714. deposito Grimoaldo in mense Aprili, et deposito Pippino in mense Decembrio.
  715. quando Saxones vastaverunt terram Chatuariorum.
  716. quando Radbodus venit in Colonia mense Martio.
  717. bellum fuit inter Karolum et Ragenfredem in Vinciaco mense Martio, media quadragesima, die dominica.
  718. Karolus primum fuit in Saxonia.
  719. Radbodus obiit.
  720. Karlus bellum habuit contra Saxones. » (4).
• Annales Tiliani :
  « 714. deposito Grimoldi, et deposito Pippini in medio Decembrio.
  715. Saxones devastaverunt terram Hattuariorem.
  716. Ratbodus venit ad Coloniam.
  717. bellum fuit inter Carolum et Ragimfridum in mense Martio.
  718. Karolus primum pugnavit in Saxonia.
  719. quando mortuus fuit Ratbodus.
  720. Karolus bellum habuit contra Saxones. » (5).
• Annales Laubacensis (De jaarboeken van Lobbes, bij Charleroi, België) :
  « 714. (711.) Grimaldus obiit. (712.) Pipinus obiit mense Decembrio.
  715.
  716.
  717. (713.) Leo imperator. Suscepit bellum inter Karolum et Regenfridum in Vinciaco, mense Martio, media quadragesima, die dominico.
  718.
  719. [Merkwaardige omissie]
  720. Carlus bellum habuit contra Saxones. » (6).
• Annales Petaviani :
  « 714. domnus Pipinus mortuus est in mense Decembrio, et Grimoldus similiter defunctus est.
  715. Dagobertus rex mortuus est; et Saxones devastaverunt terram Hattuariorem.
  716. quando Ratbodus venit Coloniam in mense Martio; tunc pugnavit Karolus contra eum.
  717. quando bellum fuit Vinciago inter Karolum et Ragenfridum in die dominico, die 15. ant pascha.
  718. fuit autem tunc pruis Karolus in Saxonia, et vastavit eam plaga magna usque Viseram.
  719. Ratbodus mortuus est.
  720. quando bellum habuit Karolus contra Saxones. » (7).
• Annales Laureshamenses (De jaarboeken van Lorsch, Duitsland) :
  « 714. mors Pippini.
  715. pugna Franchorum; et mors Dagoberti regis.
  716. in isto anno pugnavit Carolus contra Ratbot.
  717. pugnavit Carolus Francos in Vinciaco, in dominica die ante pascha.
  718. vastatit Carolus Saxoniam plaga magna.
  719. occisio Franchorum ad Suessiones civitate; et mors Ratbodi.
  720. pugnavit Carolus contra Saxones. » (8).
• Annales Alamannici :
  « 714. Pippinus maior domus defunctus est.
  715. pugna Franchorum; et mors Dagoberti regis iunioris.
  716. pugnavit Karolus cum Rathpoto.
  717. pugnavit Karolus cum Raginfrido rege in Vinciaco in dominico die.
  718. vastitit Karolus Saxoniam plaga magna.
  719. occisio Franchorum ad Suessiones civitatem; et mors Rathboti.
  720. pugnavit Karolus contra Saxones. » (9).
• Annales Nazariani :
  « 714. Pippinus defunctus est.
  715. pugna Franchorum; et mors Dagoberti regis.
  716. pugnavit Carolus contra Ratboth.
  717. pugnavit Carolus contra Raghenfredum in Vinciago in dominica die.
  718. vastatit Karlus Saxonia plaga magna.
  719. occisio Franchorum ad Suessionis civitate et mors Ratbodi. » (10).
• Annales Sangallenses breves :
  « 714. (712. X.) mors Pippini maiorumdomus.
  715. (713. XI.) mors Tagoberti regis iunioris.
  716. (714. XII.) pugna Karoli cum Ratpoto.
  717. (715. XIII.) pugna Karoli in Vinciaco. » (11).
• Annales Sanctae Columbae Senonensis :
  « 714. Pipinus obiit.
  715. Dagobertus rex obiit.
  716. Primum pugnavit Carolus dux contra Ratbodum ad Coloniam. » (12).
• Annales Laurissenses minores (De kleine jaarboeken van Lorsch, Duitsland, afkomstig uit Noord-Frankrijk) :
  « [714] Huius Pippini ex alpheida filius Carlus [Martellus cognomen].
  [715] 1. Karlus regnavit annos 27. Hic auxilio Dei de custodia, qua detenebatur a Plicthrude matrona, relicta Pippini, liberatur; qui primo certamine adversus Ratbodum regem Fresonum congreditur, in quo dum fortiter dimicat, plurimum exercitus sui damnum consequitur.
  [716] 2. Reginfridus maior domus et Hilphricus rex Coloniam cum exercitu adeunt, regiones illas quae contiguae Rheno sunt vastantes, acceptisque muneribns a Plichthrude redeunt; atque inde abeuntes, Karlus cum exercitu occurrit in loco qui dicitur Amblava.
  [717] 3. Sequenti anno Reginfridus et Hilphricus rex bellum Karlo parant in loco nuncupante Vinciaco, die dominico ante pascha, in quo proelio vires Francorum considerunt. Hilphricus rex et Reginfridus terga vertunt, insequiturque eos Karlus usque Parisius. Inde victor rediens Coloniam petit.
  [718] 4. Receptisque a Plihthrude thesauros patris sui, regem sibi constituit Hlutharium, nomine, non potestate. Hilphricus et Raginfridus auxilium postulant Eudonis ducis Aquitaniorum; adversus quos Karlus pergens, hostes in fugam conpulit, mortuo Chluthario rege.
  [719] 5. Karlus ad Eudonem mittit, et Hilphricum regem per legatos recipit, quo non post multem temporis mortuo, Theodricum regem in sedem regni statuunt.
  [720] 6. Karlus Raginfridum persequitur, Andegavis civitatem capit.
  [721] 7. Karlus Saxones vastando victor regreditut. » (13).
• Chronicon Moissiacense :
  « Anno 714. ab incarnatione Domini Pippinus febre valida correptus obiit. Obtinuerat principatum annis 27. Plectrudis, relicta Pippini, cum nepote suo Theodaldo vel Dagoberto rege cuncta gubernabat sub discreto regimine.
  Anno 715. Franci denuo in Cottia silva contra Theodaldum et Austrasios irruunt, ac sese mutuo durissima caede prosternunt. Theodaldus autem per fugam lapsus, ereptus est; ipsoque fugato, Raganfredum maiorem domus elegerunt, qui commoto a rege Dagoberto exercitu, Carbonariamsilvam transeuntes, usque Mosam fluvium terram silvasque vastantes succenderunt. Cum Radhbode duce gentili amicitias feriunt. Karolus vero, filius Pippini, hic diebus a Plectrude sub custodia tenebatur, sed auxiliante Domino vix avasit.
  Eo tempore Dagobertus rex aegrotans mortuus est, anno 6. regni sui; Franci vero Danielem, quondam clericum, caesarie capitis crescente, in regem stabiliunt, atque Chilpericum nuncupant.
  [volgt een verhandeling over de Sarracenen in spanje]
  Anno ab incarnatione Domini 716. Franci exercitum movent usque fluvium Mosam contra Karolum. Ex alia parte Frisiones cum Radhbodeduce consurgunt. Karolus quoque super Frisiones irruens, maximumque dispendium de exercity suo perpessus, atque per fugam dilapsus abscessit.
  Anno 717. Iterum Chilpericus cum Raganfredo vel Francis hoste commota, Ardinam silvam ingressus, usque Renum fluvium vel Colonia civitate pervenerunt, vastantes terras. Thesauro multo a Pklectrude matrona accepto, reversi sunt; sed in loco qui dicitur Amblava, Karolo in eos inruente, maximum dispendium perpessi sunt.
  Eodem tempore praedictusvir Karolus, exercitu commoto, iterum contra Chulpericum vel Raganfredum consurgens; contra quem illi hostem colligunt, bellum praeparantes accelerant; sed pacem Karolus postulat. Illisque contradicentibus, ad praelium egressi sunt in loco qui dicitur Viciaco, dominica die illucescente, 12. Calendas Aprilis; illisque fortiter bellantibus, Chilpericus cum Raganfredo terga vertit; Karolus victor exsitit, regiones illas vastatas atque captivatas. Itemque cum multa praeda in Austria reversus, Colonia civitate veniens, ibique seditionem movit, cum Plectrude matrona desceptavit, et thesauros patris sui sagaciter recepit, regemque ibi statuit nomine Clotarium.
  Chilpericus itaque vel Raganfredus Eudonem ducem expetunt in auxilium, qui movens exercitum, contra Karolum perrexit. At ille constanter occurit ei intrepidus. Sed Eudo fugiens Parisius civitate regressus, Chilpericum regem cum thesauris regalibus sublatum, ultra Ligerim recessit. Karolus enim persecutus, non reperit eum. Clotarius quidem, memoratus rex, eo anno obiit. Interea Radbodus dux moritur. Annoque insequente Karolus legationem ad Eudonem dirigens, amicitiasque cum eo faciens : ille vero Chilpericum regem cum multis muneribus reddidit. Mortuus quidem est Noviomo civitate, regnavitque annis 5. Franci vero Thedosium, filium Dagoberti regis iunioris, super se statuunt in regem. » (14).
• Annales Mettenses (De jaarboeken van Metz, Noord-Frankrijk) :
  « Anno ab incarnatione Domini 710. Pippinus iterum contra rebelles Alamannos exercitum duxit. Incensaque eadem regione captivisque et spoliis multis adeptis, victor ad propria revertitur. Eodemque anno aquae inundaverunt valde.
  Anno ab incarnatione Domini 711. Hildebertus rex obiit, sepultusque est Cauciaco in basilica sancti Stephani martyris. Qui gubernante Pippino regnaverat annis 16. Post cuius decessum Pippinus solita pietate filium eius Dagobertum in regem ordinavit. In illo tempore Grimoaldus filiam Radbodi, ducis Frisionum, duxit uxorem.
  […]
  Anno ab incarnatione Domini 714. […] Tunc gens illa omnium beneficiorum invicti principis pariter oblita, in Austrasiam tot impetuproperantes, usque ad Mosam fluvium totam illam regionem vastaverunt; foedus quoque cum Radbodo, Karolum de insidiis novercalibus eruens, palam eum tredantibus manifestum produxit. Tunc veluti cum sol radios praeclaros eclipsim ad modicum passos cuncto exerit orbi, sic Pippini Karolus dignissimus haeres languentibus et pene desperantibus de salute populis robustissimus defensor illuxit : ut autem aperte cunctanti plebi apparuit, tqanto favore tantaque gratulatione ab universis susceptus est, ac si dominator eorum Pippinus ad eorum consolationem revixisset.
  Secundo autem anno post discessum patris sui Pippini Karolus Austrasiorum sortitus est principatum. Nam primo anno post obitum Pippini Raginfridus usque ad Mosam fluvium Austrasios vastatit, etcum Radbodo foedus iniit, Saxonesque terram Hattariorum vastaverunt. eodem tempore Dagobertus rex obiit, qui regnavit annis 5. Franci vero nimirum Danielem quendam clericum, caesarie capitis crescente, in regnum stabiliunt, atque Chilperecum nuncupant. Cum ergo audisset idem Chilpericus cum Raginfrido, quod Karolus solium patris magna iam ex parte conscenderat, invidia immo terrore ducti, exercitum adversus eum congregant, Radbodoni suggerentes, ut ipse ex una parte super eum inrueret, ipso vero ex altera parte per Arduennamsilvam in Ribuarios exercitum ducerent, ut ipsum ex utrisque partibus cohercerent. Karolus autem, praecellentissimus princeps, de adventu Radbodi certior factus, occurrit ei, initoque certamine, magna ex utraque parte clades extitit. Dirimente nocte caedem, hostis, uterque suis sese mandavit; Karolo autem visum est as resistendum hosti copias augere. Inde egressus, missos huc atque illuc dirigens, ad defensionem patriae congregare exercitum praecepit, ut oportuno tempore hosti occurreret. Dum haec agerentur, nuncius advolat, et Chilpericum cum Raginfrido Arduennam silvam cum innumerabili exercitu transisse manifestat. Tunc providus princeps Karolus exercitum suum in multas partes dividens, insidiari utroque exercitui inter iniqua loca disposuit; ipse vero cum quingentis ferme viris Arduennam silvam Amblavamque villam ascensu superat, et de summa colle hostium castra copiasqueconsiderans, quid illis damni infere posses, prudentissima meditatione tractabat. Erat autem exercitus grandis nimis, cooperiens paniciem, in qua Amblava villapublica sita est. Erat autem hora prandii, et exercitus Chilperici, aestivum ut suadebat tempus, in tentoriis et umbraculis reficiebat corpora sua. Cumque invictus princeps summa de colle imminenti lumine omnia perlustraret, accessit ad eum quidam ex militibus, postulans ut sibi permitteret impetu singulari hostium cuneo perturbare. Cumque hoc precibus vix tandem impetraret, errepto cursu,medium discumbentium irrupit agmen, arreptoque eminus clypeo, gladium eduxit, at ab interioribus ad exteriora cursus dirigens, omnes quoscumque eminus invenit trucidat, adforeque illis Karolum magnis vocibus proclamat. Concurrunt igitur undique, hostemque bacchantem trucidare nituntur. Ipse vero ad fidum praesidium domini sui capiendum celerrimo cursu properabat. Karolus vero cernens militem suum in extremis periculis vitae positum, non passus est ipsum perire, sed impiger socios arma capere iubet, periclitantique famulo audax liberator occurrit, ereptumque, hostem prosternens, innumerabilem inimicorum multitudinem in fugam convertit. Ex quibus plures ad ecclesiam quae in eadem villa Amblava sita est confugerunt, quam cum quidam in ipsius fugae alacritate ingredi prperaret, unus ex persequentibus posteriorem pedem foris limen ecclesiae gladio celeriter amputavit. Quem cum socii piae mentus affectu, cur basilicae septa macularet, arguerent, respondisse fertur, id quod ecclesia contineret se observasse ne contingeret, quod autem extra claustra illius celeritate cursus invenerat, iure se amputasse firmabat. Concessit autem serenissimus princips Karolus vitam his qui ad ecclesiam confugerant eosque post Hilpericum ad planiciem fugientem inlaesos abire permisit; ipse vero, detractis ab hostibus spoliis, in propriis se sedibus ad tempus continuit. Chilpericus vero cum lasso exercitu ad Coloniam urbem perrexit, quam cum expugnare temptaret, et in ambiguo exitu certaminis perduraret, Karolique principis adventus die noctuque deterreret, acceptis ab oppidanis muneribus, regni sui tutamina, non victor sed profugus, celeritate qua potuit penetravit.
  Anno ab incanatione Domini 717. Karolus princeps, non immemor iniuriae Chilperici, exercitum ab oriente commocet, Carbonariamque silvam transiens, Chilperici regnum magna ex parte depopulatus est. Quo comperto, idem Chilpericuscum Raginfrido maiore domus ad defendendam patriam sibi in occursum properat. Castrametatus est autem uterque execitus haud procul a se distantes in pago Camaracense, iuxta villam quae dicitur Vinciacus [noot : vincy]. Karolus autem princeps more maiorum legatos suos ad Chilpericum dirigat, ea quae pacis sunt postulans, et ne forte nobilium Francorum cruor inter illos effunderetur, peternum sibi suadet restuarari principatum; compertumque omnibus esse dicit, genitorem suum Pippinum omnibus occidentalibus Francis olim cum iustitia et pietate dominasse : nec illum aliquid aliud postulare, nisi ut praeesset his, quos pater suus quondam iusta ditione gubernaverat. Quod ut audivit Chilpericus et Raginfridus, magna indignatione repleti, non solum sibi hoc imperium denegabant, sed id quod sibi ex paterno principatu contigerat, ipsum spoliare minitabant, illumque ut crastino die ad bellum praepararet ammonebant, ut ibi divinae iustitiae iudicium subiret, et quis deinceps regnum Francorum regere deberet, divina potestas declararet. Quo audito, Karolus princeps ducibus et optimatibus superbi regis reponsum manifestat, ipse vero alacri animo bellum quod rex edixerat, cum Dei auxilio committere non tardabat. Crastino itaque die cum sol orbi refulsisset, uterque exercitus non aequa multitudine nec audacia, acie conserta, paratus ad bellum constiterat. Nam Hilpericus cum innumerabili exercitu, sed vulgari quidem commixta plebe, Karoli adventum expectabat; Karolus vero princepscum pauciori quidem agmine, sed probatissimis ad certamen viris aciem in hostem dirigebat. Commissa est autem in illa die crudelissima pugna, quae diu sub incerta sorte victoriae utraque ex parte dimicavit. tandem enim ambiguitas sui, succurrente Karolo divina misericordia, Chilpericus rex cum suis in fugam versus est, Ragenfridus quoque fuga lapsus, socios suos cruentae caedi exterminandos dereliquit. Karolus vero princeps, divino auxilio victoria patrata, spolia innumerabilia suis fidelibus distribuit, et ad persequendem Chilpericumregen et Ragenfridum iter agere coepit, persecutusque est eos usque in Parisius civitatem. Cunctaque illa regione ssubacta, cum magna laetitia et prosperitate ad orientales partes sui imperii est reversus, Coloniamque urbem igressus, paternis thesuris a Pklectrude noverca sua receptis, in solio regni sui dignissimus haeres resedit. Chilpericus itaque et Ragenfridus legationem ad Eodonem, ducem Aquitaniorum, dirigunt, eiusque auxilium postulant, et ut Karolo cum eis resisteret, magnismuneribus invitabant.
  Anno ab incarnatione Domini 718. Eodo, dux Aquitaniorum, commoto exercitu Wasconum, simul cum Chilperico et Ragenfrido adversus Karolum principem arma corripit. Karolus autem intrepidus eis occurrere maturavit. Quod cum auddisset Eodo, Karolum esse in itinere, et paratum esse a finibus regni sui superbum hostem repellere, territus fugit, Chilpericum secum regem, thesaurisque regalibus sublatis, evexit. Karolus vero secutus est eum usque Aurelianis civitatem, ibique castra posuit et legatos ad eodonem mittit, et utsibi regem cum thesauris quos abstulerat transmittere non tardaret, mandavit. Ipse vero Eodo, terrore perculsus, verba Karoli principis contemnere non audens, statim sibi regem Chilpericum cum thesauris direxit. Suscepto autem rege, Karolus misericorditererga ipsum egit, sedemque illi regalem sub sua ditione concessit. Eodem autem anno Karolus princips vastavit Saxoniam plaga magna, et pervenitusque ad Wiseram fluvium, omnique illa regione subacta, ad propria victor revertitur. His temporibus Winfridus, qui est postea, cum episcopus ordinaretur, Bonefacii nomen accepit, doctor catholicus, natione Anglus, primum Romam, deinde cum auctoritate Gregorii papae in Franciam ad praedicandum verbum Dei venit. Idemque Bonefacius a praesule sedis apostolicae Gregorio, Magontiae civitati, metropoli Germaniae, archiepiscopus ordinatur, et legatus Germanicus Romanae ecclesiae in Franciam mittitur. Qui praedicatione sua multos populos, Thuringorum videlicet, Hessionum et Austrasiorum, ad finem rectam a qua diu aberraverant convertit, monesteria quoque monachorum et virginum primus in partibus Germaniae instituit.
  Anno ab incarnatione Domini 719. Karolus, congregato exercitu, Rhenum fluvium transiit, Alamaniamque lustrat, et ad Danubium usque pervenit. Illoque traiecto, cum thesaurus multis et matrona quadam nomine Plectrude, et nepta sua Sonihilde, adiuvante Domino, victor ad proprias sedes revertitut. » (15).
• Sigiberti Chronica (Sigebert van Gembloux, bij Namen, Frans Namur, België) :
  « 713. Sanctus Ursmarus episcopus et abbas Lobiensis coenobii obiit, eique sanctus Erminus in regimine succedit. Grimoaldus maior domus Leodii ante altare sancti Lamberti orans, a Raingario, satellite Rabbodi ducis Fresonum, perimitur, et Theodoaldus filius Drogonis ab avo suo Pipino maior domus statuitur. »
  « 715. Mortuo Hildeberto Francorum rege, Clodoveus, filius eius, regnat annis 4. Franci contra Theodoaldum damnoso utrimque bello confligunt, eoque victo Raginfredum maiorem domus et Chilpericum regem statuunt. Karolus de custodia novercae divino nutu eripatur,moxque principatum suum de manu Raginfridi extorquere nititur; primoque Rabbodum ducem Fresonem Raginfredo solantiantem aggressus, multum exercitus damnum consequitur. Sanctus Aegigius veniens a Grecia, sanctitate claret in Provintia. ».
  « 718. Karolus in pago Cameracense apud Vinciacum dominico ante pascha, quod erat 13. Kal. aprilis, Chilperico et Raginfredo congreditur. Raginfredus victus in fugam vertitur; Karolus eos usque Parisius persequitur. Rabbodus dux Fresonem predicatione Vulfranni episcopi ad hoc adductus, ut baptizari deberet, cum unum pedem in lavacro intinxisset, alterum pedem retrahens interrogavit: Ubinam plures suorum maiorum essent, in inferno an in paradyso? et audiens, plures esse in inferno, intinctum pedem extrahens, Satius est, inquit, ut plures, quam pauciores sequar. Et ita ludificatus a daemone, promittente quod ci tertia abhine die incomparabilia bona daret, ipsa tertia die subita et aeterna morte periit. » (15a).
• Annalium Fuldensium Pars Prima (Het eerste deel van de jaarboeken van Fulda, Duitsland, afkomstig uit Noord-Frankrijk) :
  « Pippinus, filius Ansgisi [filii domni Arnolfi, Mettensis civitatis antistitis gloriosi 3.], dux Francorum, post mortem Wolfaldi ducis partem Austriae regebat, obtinuitque regnum Francorum per annos 27 cum regibus Hludowico, Hiltiberto et Dagoberto. Moritur anno aecundo Anastasii imperatoris, qui est ab incarnatione domini annus 714. [in mense Decembri 3. Freh. 5.] Huius filius Carolus ex Alpheida, quam, posthabita priore coniuge Plidthrude, duxit uxorem, sub honere maiordomatus tenuit regnum Francorum annis 27. [Hoc eodem anno 714. Grimaldus similiter mortuus est 3.5.]
  715. Post mortem Pippini Plidthrud, relicta eius vidua, incomparabili odio contra Karolum succensa, custodia eum publica observari iubet. Unde ille divino auxilio liberatus, primo certamine contra Ratbodum regem Fresonum, [qui, Coloniam usque venerat, mense Martio. Freh. 5.] pugnans, dum fortiter dimicat, magnum exercitus sui damnum consequitur. [Dagobertus rex mortuus est, et Saxones devastaverunt terram Hazzoariorum Freh. 5.]
  716. Reginfridus maior domus et Hilpericus rex cum exercitu fines Coloniensium et regiones Rheno contiguas vastant, acceptisque a Plidthrude muneribus revertuntur.
  717. Reginfridus et Hilpericus rex in Vinciaco die dominica ante pascha cum Karolo pugnantes terga verterunt, quos Karolus fugientes caedendo persequitur usque Parisios. Hic temporibus Wynfridus, qui et postea, cum episcopus ordinaretur, Bonifacii nomen accepit, doctor catholicus, natione Anglus, primum Romam, deinde cum auctoritate Gregorii papae in Franciam ad praedicandum verbum Dei venit.
  718. Karolus victor regrediens Coloniam venit, receptisque a Plidthruda thesauris patris sui, regem sibi constituit Hlotharium, nomine, non potestate. Hilpericus vero et Reginfridus, auxilio Eudonis, ducis Aquitaniorum, instaurata rursus acie, superati fugantur a Karolo.
  719. Karolus ad Eudonem mittit, et Hilpericum qui ad eum confugerat, per legatos recipit. Quo tempore Hlotharius rex mortuus est. Bonifacius, vir sanctissimus, a praesule sedis apostolicae Gregorio Moguntiacae civitati, metropoli Germaniae, archiepiscopus ordinatur, et legatus Germanicus Romanae aecclesiae in Franciam mittitur; qui praedicatione sua multos populos, Thuringorum videlicet, Hessiorum et Austrasiorum, ad fidem rectam, a qua diu aberraverant, convertit, monasteria quoque monachum et virginum primus in partibus Germaniae instituit.
  720. Mortuo Hilperico, Karolus Theotricum in sedem regni constituit. » (16).
• Einhardi Fuldensis Annales (De jaarboeken van Einhard te Fulda, Duitsland) :
  « 716. in isto anno pugnavit Carolus contra Ratbot. »
  « 719. occisio Franchorum ad Suessiones civitate; et mors Ratbodi. »
  « 734. Carolus perrexit in Frisiam, et eam vastavit usque ad internecionem. » (17).

5. Radboud in het leven van Wulfram, bisschop van Sens

• Vita Vulframni Episcopi Senonici :
  « Praefatus autem princeps Rathbodus, cum ad percipiendum baptisma inbueretur, percunctabar a sancto episcopo Vulframno, iuramentis eum per nomen Domini astringens, ubi maior esset numerus regum et principum seu nobilium gentis Fresionum, in illa videlicet caelesti regione quam, si crederet et baptizaretur, percepturum se primittebat, an in ea, quam dicebat tartaream dampnationnem. Tunc beatus Vulframnus : ‘Noli errare, inclite princeps, apud Deum certus est suorum numerus electorum. Nam praedecessores tui principes gentis Fresionum, qui sine baptismi sacramento recesserunt, certum est dampnationis suscepisse sententiam; qui vero abhine crediderit et baptizatus fuerit, cum Christo gaudebit in auternum’. Haec audiens dux incredulus – nam ad fontem processeat, – et, ut fertur, pedem a fonte retraxit, dicens, non se carere posse consortio praedecessorum suorum principum Fresionum et cum parvo pauperum numero residere in illo caelesti regno; quin potius non facile posse novis dictis adsensum praebere, sed potius permansurum se in his, quae multo tempore cum omni Fresionum gente servaverat. At beatus Christi pontifex : ‘Heu pro dolor’, inquit, ‘deceptum te video a seductore, qui humanum decepit genus ! Sed nisi poenitentiam egeris et credideris et in nomine sanctae trinitatis baptizatus fueris, ianuam regni perhennis non intrabis, sed aeternae dampnationis poena plecteris’. Haec dicente et docente sancto pontifice, multo Fresionum credebant et baptizabantur, praedicto rege in paganismo perseverante. Nam a sacro fonte infeliciter recessit, etiam et Wilbrordum episcopum cognomento Clementem et doctorem praeftae gentis accersiri iussit, ut ad eius consultum simul cum beato Vulframno, in doctrina suae religionis concordante, efficeretur christianus. Sed quoniam, ut scriptum est, in malivolam animam non introibit sapientia, et quia dubitando per omnia in fide catholica et temptando sanctos antistites loquebatur, ideo optinere non meruit, quod ficte querebat. Cum vero eius legatum super hoc facto beatus suscepisset Wilbrordus, respondisse dicitur : ‘Quia praedicationem sancti fratris nostri Vulframni pontificis dux vester audire contempsit, meis quoque qualiter obsecundabit edictis ? Nam hac nocte vidi illum in visu catena religatum ignea. Unde certum for constat dampnationem illum iam subisse auternam’. Cumque iter carperet, quod ad domum eiusdem dampnati ducis ducebatur, nuntiatur ei et ipsum sine baptismu sacramento esse iam mortuum; sicque coeptum deserens iter, propria repedavit habitacula. » (18).

6. Radboud, de aanzienlijkste der Fresen, in het Henegouwse Lobbes

• Vitae Ursmari et Erminonis episcoporum et abbatum Lobbiensium :
  « Nec illud estimo fore silendum, quod dixit per indaginem sancti Spiritus, quando interiit vir gentilis nomine Radbodus princeps Frisianorum. Igitur cum completa esset malitia praefati viri Radbodi, coepit adunare turbas gentilium exercitumque valde copiosum, cupiens inrumpere in Francorum terras, ut suam in eis ultionem exerceret. Haec audientes Franci metuebant eum nimis, reminiscentes, quod olim ab eo graviter vulnerati terga vertissent. Tunc misertus Dominus servis suis, non permisit illum intrare in terram Francorum, sed percussit eum, et mortuus est. Contigit autem, ut ipsa die sanctus Ermino equitaretur de suo monasterio ad villam quae vocatur Fleon. Circa horam fere diei nonam paululum praefigit gradum et ait circumstantibus sibi comitibus : ‘Vere dico vobis, cecidit modo terrena sublimus altitudo’. At illi qui eum eo erant notantes diem et sollicite requirentes, invenerunt, quod percussus ac mortuus esset vir praefatus eodem die eademque hora, eo ipso momento, quo sancto Erminoni fuerat revelatum. » (19).

7. Radboud in de Egmondse bronnen

• Annales Egmundenses : 694. Koning Pepijn en Radboud, hertog van Fresia :
  « DCXCIIII. Pippinus dux Ratbodum ducem Fresonum bellando vicit Fresiamque sibi subiugavit et sanctum Willibrordum a beato Sergio papa archiepiscopum consecratum illuc ad predicandum verbum Dei direxit. Sanctus vero Adalbertus in loco qui dicitur Ekmunda usque ad tempus exitus aui apud quendam Eggonem mansit et plurimorum corda ad fidei salutem erexit. » (20)
  Bron : Sigebert van Gembloux, 694, voor de eerste zin, en de Vita Adalberti prima voor de tweede; Fresia ligt hier ten noordwesten van Artesië, Ekmunda is meest waarschijnlijk de monding van de Aa bij St.-Omaars (Frans St.-Omer).
  Vertaling :
  « 694. Hertog Pepijn overwon Radboud, de hertog der Friezen, in de strijd, en onderwiep Friesland en hij zond de heilige Willibrord, die door de zalige paus Sergius tot aartsbisschop was gewijd, daarheen om het word Gods te prediken. De heilige Adalbert echter heeft in de plaats die Egmond heet tot het tijdstip van zijn heengaan bij een zekere Eggo gewoond en zeer veler harten tot tot het heil des geloofs opgeheven. » (21)
• Annales Egmundenses : 715-717 :
  Niets
• Annales Egmundenses : 718. Hertog Radboud van Fresia :
  « DCCXVIII. Radbodus dux Fresonum predicante sancto Wilframno episcopo ad hoc pervenit, ut baptizandus unum pedem in sacrum fontem natingeret[nieuwe uitgave: intingeret], sed percunctatus sanctum antistitem ubi maior esset numerus regum seu nobilium gentium Fresonum, in celesti regione aut in tartarea dampnatione, audivit ab eo, quod antecessores sui, qui sine baptisimo obierunt, dampnationis suscepissent sententiam. Qui statim pedem a fonte retraxit dicens se non posse carere consortio predecessorum suorem et cum parvo numero sedere in cęlesti regno. » (22).
  Bron : Sigebert van Gembloux, 718, en Vita Vulframni.
  Vertaling 
  « Radboud, de hertog der Friezen, kwam er door de prediking van de heilige bisschop Wulfram toe, om, op het punt gedoopt te worden, één voet in de heilige doopvont te steken, maar toen hij de heilige priester vroeg, waar het grootste aantal koningen of edelen van de Frieze stammen was, in de hemelstreken of in de helse verdoemenis, hoorde hij van hem dat zijn voorgangers, die zonder gedoopt te zijn gestorven waren, het vonnis van verdoemenis hadden ondergaan. Onmiddellijk trok hij zijn voet uit de doopvont terug met de woorden dat hij het gezelschap van zijn voorgangers niet kon missen en niet met een klein aantal mensen in de hemelstreken wilde zitten. » (23).
• Annales Egmundenses : 719. Hertog Radboud overlijdt :
  « DCCXVIIII. Mortuus est autem prefatus dux Radbodus sine baptismo VI anno Karoli. » (24)
  Bron : Vita Vulframni.
  Vertaling :
  « De voorzegde hertog Radboud is dus gestorven zonder gedoopt te zijn in het zesde jaar van Karel. » (25)
• Chronicon Egmundanum :
  Geen toevoegingen.

8. Secundaire bronnen

• Encyclopedie van Friesland, 1956 :
  « REDBAD, ook : Radboud, Fr. ‘koning’. Gewoonlijk wordt aangenomen dat hij 679 zijn vader Aldgils* opvolgde en met een volksvergadering over Groot*-Frl. regeerde. De Franken onder Pippijn* waren zijn tegenstanders. R. leed – kort voor 690 – een nederlaag bij Dorestad*. Utrecht ging ca. 695 ook verloren. Na de dood van Pippijn (712) had R. 714-717 weer de macht, maar 718 leed hij een nederlaag tegen Karel* Martel R.s dood in 719 is het einde van Groot-Frl. De Rijn is niet langer de grens met het Frankische rijk. Voor R. was het christendom een Frankische zaak. z Bonifatius, Liudger, Willibrord.
  Zie: Boeles II, 269-287; A. de Goede, Koning Redbad (1947); Repert., 268.
  « R. leeft niet meer in de mondelinge overlevering (alleen Oostfrl. heeft nog zijn Konrebbers- en Robodswegen).
  Uit een Oudfr. verhaal in het Jus* Municipale Frisonum (1464) kennen wij R. als de hoffelijke koning (nota bene van Denemarken) in een strijd gewikkeld met koning Karel. R. verliest de strijd, als zij een wedstrijd aangaan in het staan op één been. Als Karel nl. zijn handschoen (met opzet) laat vallen, raapt R. die op. Naar Karels reactie ‘Haha’ en R.s klacht ‘O wach !’ heten volgens de sage de plaatsen Hachenzee en Wachenzee in Franekerga. Bekender is het verhaal, hoe R., als Wulfram hem wil dopen, de voet uit de doopvont terugtrekt bij de mededeling dat zijn voorvaders niet in de hemel zijn. Reeds Melis* Stoke vermeldt dit; de Vita sancti Wolframi voegt toe dat R., door de duivel verleid, plotseling stierf. In dit verhaal wordt Medemblik (kasteel ‘Radboud’ !) genoemd. Ten slotte weet de Vita Willebrordi (ca. 800) van een ontmoeting tussen Willibrord* en R. op Fosteland (Fositesland*). » (26)
• De Franken in Nederland, 1979 :
  « In het Frankische rijk werd in 687 de machtsstrijd tussen Pippijn de Middelste, hofmeier van Austrasië, en de hofmeier van Neustrië beslist in de slag bij Tertry. Pippijn won beslissend en heerste sindsdien in naam van de machteloze Merovingische koningen over het gehele rijk. Meteen richtte zijn blik zich weer naar het noorden, naar dat deltagebied, dat als natuurlijk débouché van het Maasgebied, waar de belangrijkste bezittingen van Pippijn geconcentreerd lagen, voor hem en zijn Austrasische volgelingen van primair belang was. Dat dit gebied in handen was van de Friese koning Redbad, die intussen Aldgisl opgevolgd was, was onduldbaar. In diens rijk schijnt de afweerhouding tegen de dreigende Franken bovendien het heidendom geactiveerd te hebben; tevergeefs had toen [eerste druk : onlangs] de Angelsaksische missionaris Wigbert er [niet in eerste druk : twee jaar] gepredikt ([niet in eerste druk : ca.] 688) [noot, niet in eerste druk : Beda, Historia Ecclesiastica Gentis Anglorum, ed. C. Plummer (Oxford 1966) L.V., p] [eerste druk : en ook de legendarische, maar wellicht een kern van waarheid bevattende,].
  [niet in eerste druk : Tekenend is ook de] poging van Wulframnus, bisschop van Sens en abt van Saint-Wandrille in Normandië, om Redbad zelf te bekeren [noot : Zie Levinsons inleiding bij de uitgave van de Vita Vulframni, M.G.SS. rerum Merovingiarum [eerste druk : Passiones vitaeque sanctorum aevi Merovingici 5] [niet in eerste druk : V] (Hannover 1910) 687 en Levison, England and the Continent 56 noot 2] [in eerste druk : moet in deze jaren geplaatst worden]. [niet in eerste druk : Tekenend enerzijds omdat ze past in een toch niet te onderschatten beweging vanuit West-Francië in onze richting met als gevolg dat Westfrankische kloosters hier later bezittingen hebben (zie blz. 71); in Saint-Wandrille huizen later nog enige Friese monniken [noot : Vita Vulframni 662, 666]. Anderzijds ook tekenend wegens de weifelende houding die Redbad aanvankelijk ten opzichte van godsdienstzaken blijkt te hebben gehad.]
  Deze Redbad (vóór 688-719), de eerste ‘Nederlander’ van formaat uit de middeleeuwse geschiedenis, zal enige tijd de grote tegenspeler van de Franken zijn aan hun noordelijke grens; geen wonder dan ook, dat hij er bij de Frankische en andere christelijke geschiedschrijvers uit die tijd niet zo best afkomt.
  Met de strijd tussen Redbad en Pippijn komt ons land in de aandacht van de Frankische geschiedschrijving en administratie. Hierdoor en ook door de daarmee gepaard gaande kerstening beginnen de bronnen wat ruimer te vloeien. De duistere periode van onze geschiedenis maakt plaats voor schemerlicht. » (27).
• Een Rathbed (niet Redbad) wordt genoemd door Beda, zie onder Aldgisl.
• Albert Delahaye over Radboud :
  « 51. RADBOUD, KONING VAN DE FRIEZEN
  De kwestie van de Renus, evenals trouwens het gehele probleem van de historische mystifikaties, stijgt in deze periode, de vroege middeleeuwen, tot het toppunt. Hier immers, waar de Nederlandse geschiedenis naar de schijn leek te beginnen met uit deze tijd stammende feiten over de Friezen, kondigde de komst van St. Willibrord zich eveneens al aan door zijn voorlopers. Radboud, de koning van de Friezen, is in de Nederlandse geschiedschrijving altijd een raadselachtige en ongrijpbare figuur geweest. Hij was een angel in het vlees van de Frankische koningen, en bij tijd en wijle fel tegenstander van St. Willibrord. Aan zijn situering in het Nederlandse Friesland wordt allang getwijfeld, ronduit gezegd, die nemen serieuze historici niet meer aan. Hier moeten enkele teksten gegeven worden, niet om het Friezen-probleem geheel uit de doeken te doen, maar om de raakpunten met de Renus naar voren te halen, want deze is voor het ogenblik ons onderwerp. In het jaar 695 overwon Pepijn de Friezen met hun aanvoerder Radboud in de slag bij Dorestadum. Direkt vóór de slag hadden de beide legers elkaar ontmoet te Textricum, dat als Tertry moet worden opgevat.
  Wie hier aan de Nederlandse Friezen denkt, zit 14 eeuwen te vroeg met het begrip “uitwedstrijd”! Een kroniek verhaalt een gebeurtenis uit het jaar 698 met deze woorden: “Weer kwamen de Friezen onder aanvoering van de heiden Radboud in opstand. Zij vernielden de gehele landstreek tot aan de Renus”. Waar de feiten voorvielen, wordt nader gepreciseerd door de kroniek van St. Denis (bij Parijs!): “Op deze manier was Pepijn heer van geheel Austrasië en van geheel Francia, dat met een andere naam Neustrië wordt genoemd. Dit strekt zich uit: aan de ene kant van de grote zee van Klein Bretagne tot aan de rivier de Maas; en aan de andere kant van de Rhin tot de Loire”. Het spreekt vanzelf, dat in deze in oud-Frans geschreven kroniek het woord “Rhin” gebruikt wordt. Even duidelijk is, dat dit gegeven niet op de Duitse en Nederlandse Rijn kan slaan, wanneer “Rhin” zo nadrukkelijk aan Neustrië gekoppeld wordt. Na het oudere Gallia en het jongere Francia volgt Neustrië als derde bewijs; nooit heeft Nederland tot een van deze drie behoord.
  Uit het Leven van St. Lambertus, bisschop van Maastricht en Luik, kunnen de volgende bijzonderheden gelicht worden: “Want Austrië werd dat deel van het rijk van de Franken genoemd, dat zich vanaf Bourgondië tot aan de zee van de Frisonen uitstrekt, en aan de ene kant aan de Renus, aan de andere kant tussen het Kolenwoud of Argonarisch Wouw besloten ligt. Hij (Lambertus) ging om het Evangelie te verkondigen naar de uiterste volkeren van Taxandrië, waar de rivier de Maas, aangevuld en vermeerderd door de wateren van de stromen van de Renus, steeds groter wordt en in het geheel niet meer lijkt op de oorspronkelijke rivier, en niet ver van de Engelse Zee (Het Kanaal) de Taxandriërs en andere inwoners van dezelfde streek van de Friezen scheidt”. De tekst begint met een onnauwkeurigheid; hij zegt Austrië waar Neustrië moet zijn bedoeld. Het Kolenwoud lag in België tussen Doornik, Aalst en Brugge; in het oosten reikte het zelfs tot Nijvel en Bergen in Henegouwen.
  Deze terminologie over het verband tussen Maas en Renus herinnert zo sterk aan de klassieke schrijvers, dat zij op dezelfde streek duidt. De latere historische interpretaties pasten de gegevens, eveneens geheel ten onrechte op het westen van Noord-Brabant toe, waarna men zich daar, eveneens volkomen onjuist, de titel van Taxandria toeëigende. Toen dat eenmaal was gebeurd, liep men de oude teksten nog eens na om op te sporen waarop men uit hoofde van die titel recht had. Zo immers zijn de zogenaamde historische zekerheden ontstaan, waarvan het eerste fundament onjuist was. Opmerkelijk is, dat in de juiste streek van Noord-Frankrijk, waar immers de scheiding ligt tussen Taxandriërs en Friezen, de kerkelijke tradities en de volksdevotie de kultus van St. Lambertus tot op de dag van vandaag hebben vastgehouden. Er zijn verschillende kerken met zijn patronaat; onder het volk leeft St. Lambertus misschien nog meer dan in zijn bisdom Luik.
  Prachtige geografische details zijn te putten uit de teksten over de gebeurtenissen van de jaren 716 en 717 in de strijd tussen de Franken en de Friezen; zij maken wel heel duidelijk dat het niet om de Nederlandse Friezen gaat. De kroniek van St. Denis zegt: “De koning Chilperik en Raginfred (Franken, die met de Friezen samenspanden) trokken tegen hem (Karel Martel) op. Zij traden het Ardennerwoud binnen, passeerden de “Rhin” en trokken naar “Colonia” (Coulogne bij Calais), onderwijl het gehele land vernielend. Maar Plectrudis (de vrouw van Karel Martel) bood hun geschenken aan en bereikte dat zij zich terugtrokken. Op het punt echter dat zij wilden terugkeren, kwam Karel (Martel) hen tegemoet op een plaats die Amblave genoemd wordt. Hij bracht hun een groot verlies toe, doch zij ontkwamen en leverden opnieuw slag tegen hem recht tegenover een plaats in het Kamerijkse, die Inchy wordt genoemd”. Het Chronicon S. Benigni voegt hier nog aan toe, dat Raginfred na de slag bij Inchy wist te ontkomen en tot aan de rivier de Wisera vluchtte. Deze rivier determineren de Franse historici als de Vézère, die onder Limoges stroomt, wat wel erg ver is. Het was in geen geval de Duitse Weser, waarschijnlijk wel de IJzer. De kroniek van Fontenelle nabij Rouen verhaalt, dat Raginfred eerst naar Noyon vluchtte, daar een paard leende bij een zekere Wando, de Seine overstak en zich via Pont-de-l’Arche naar Angers begaf. Karel Martel nam het Wando kwalijk dat hij Raginfred geholpen had. Wando kreeg de opdracht in ballingschap te gaan en werd verwezen naar “de burcht van Trajectum, Viltaburg geheten, dat is de stad der Wilten, die echter in de Gallische taal Trajectum wordt genoemd”, derhalve naar de zetelstad van St. Willibrord. Amblave is niet Amblave bij Luik maar Ambleteuse ten zuiden van Boulogne. Colonia is niet Keulen, doch Coulogne ten zuid-oosten van Calais. De slag bij Inchy en de vlucht van Raginfred naar Noyon en Angers laten er geen twijfel meer over bestaan waar deze gebeurtenissen plaats vonden.
  Nadien zijn de Friezen weer in opstand gekomen. Dit leidde tot een nieuwe veldtocht van Karel Martel, die door de schrijvers afwisselend in 733, 734 of 736 wordt geplaatst, maar waarover zij vrijwel eenstemmig het volgende bericht geven: “Toen het harde volk van de Friezen weer een wrede opstand begon, ondernam de vorst een stoutmoedige aanval. Hij rustte een vloot uit, streed zich een weg naar de zee, viel, daar hij voldoende schepen had, Westtrachia en Austrachia aan, de eilanden van de Friezen, en richtte bij de rivier de Burdine (ook Bordine of Burone geschreven) zijn legerplaats in”. De landstreken “Ostrachia” en “Westrachia” lagen in Noord-Frankrijk en Vlaanderen en zijn door middel van teksten aan te wijzen. Westrachia is eerder verdwenen, vermoedelijk door de grote stratigrafische veranderingen aan de kust. De naam Ostrachia is later Ostervant of Osterbant geworden, welke naam nog lang te volgen is. Onze Friese gouwen Oostergo en Westergo zijn niet uit de mystifikaties voortgekomen maar op zichzelf ontstaan en terecht zo genoemd. Maar toen de namen er eenmaal lagen, vormden zij voor de historici helaas weer een nieuwe toevalligheid om er met open ogen in te vliegen. De laatste grote slag tussen Karel Martel en de Friezen vond in 732 bij Poitiers plaats. Zelfs deze fysieke en metafysieke onmogelijkheid voor de Nederlandse Friezen heeft de historici niet aan het denken gezet! De rivier de Burdine is zonder twijfel de Bourre, die in Frans-Vlaanderen nabij Hazebroek stroomt. » (28).
• voor Inchy, zie ook : De slag bij Vincianum.

Vervolg :

1. Annales Mettenses, in : MGH, Scriptores, in Folio, SS, 1, p. 321.

2. Sigiberti Chronica, in : MGH, Scriptores, in Folio, SS, 6, p. 328.

3. Annales Mettenses, in : MGH, Scriptores, in Folio, SS, 1, p. 321.

4. Annales Sancti Amandi, in : MGH, Scriptores, in Folio, SS, 1, p. 6; commentaar in de MGH bij Chatuariorum of Hatuariorum : « in Geldria inter Rhenum et Mosam ad Nersam fluvium habitabant. »; volgens Albert Delahaye daarentegen omgeving Katsberg, ten oosten van Cassel.

5. Annales Tiliani, in : MGH, Scriptores, in Folio, SS, 1, p. 6.

6. Annales Laubacensis, in : MGH, Scriptores, in Folio, SS, 1, p. 7.

7. Annales Petaviani, in : MGH, Scriptores, in Folio, SS, 1, p. 7.

8. Annales Laureshamenses, in : MGH, Scriptores, in Folio, SS, 1, p. 24.

9. Annales Alamannici, in : MGH, Scriptores, in Folio, SS, 1, p. 24.

10. Annales Nazariani, in : MGH, Scriptores, in Folio, SS, 1, p. 25.

11. Annales Sangallenses breves, in : MGH, Scriptores, in Folio, SS, 1, p. 64.

12. Annales Sanctae Columbae Senonensis, in : MGH, Scriptores, in Folio, SS, 1, p. 102.

13. Annales Laurissenses Minores, in : MGH, Scriptores, in Folio, SS, 1, p. 114.

14. Chronicon Moissiacense, in : MGH, Scriptorures, in Folio, SS, 1, p. 291.

15. Annales Mettenses, in : MGH, Scriptores, in Folio, SS, 1, p. 322-325.

15. Sigiberti Chronica, in : MGH, Scriptores, in Folio, SS, 1, p. 328-330.

16. Annalium Fuldensium Pars Prima, in : MGH, Scriptores, in Folio, SS, 1, p. 343-344.

17. Einhardi Fuldensis Annales, in : MGH, Scriptores, in Folio, SS, I, p. 345.

18. Vita Vulframni Episcopi Senonici, 9, in : Monvmenta Germaniae Historica, inde ab anno Christi Qcingentesimo vsqve ad annvm millesimvm et qvingentenismvm / Edidit Societas Aperiendis Fontibvs, rervm germanicarvm medii aevi. Scriptorvm rervm merovingicarvm, tomvs V. Passiones Vitaeqve Sanctorum. Aevi Merivingici / Edidervnt B. Krvsch et W. Levison. – Hannoverae et Lipsiae : Impensis Bibliopolii Hahniani, 1910. – 834 p. (MGH, SSRM, 5, p. 668). Voor Wulfram, zie : Wikipedia, Wulfram of Sens (zie ook de andere taalversies).

19. Vitae Ursmari et Erminonis episcoporum et abbatum Lobbiensium auctore Ansone ed. W. Levison. – In : Passiones Vitaeque Sanctorvm. Aevi Merovingici / Edidervnt B. Krvsch et W. Levison. – – Hannoveriae et Lipsiae : Impensis Bibliopolii Hahniani, MDCCCCXIII [1908]. – 676 p. – (Monvmenta Germaniae Historica inde ab anno Christi Qvingentesimo vsqve ad annvm millesimvm et qvingentesimvm editit Societas Aperiendis Fontibvs rervm Germanicarvm medii aevi. Scriptorvm Rervm Merovingicarum. Tomvs VI). – p. 467-468. Fleon wordt in deze uitgave opgevat als Floyon, département Nord, Arrondissement Avesnes, canton Avesnes-Sud (t.a.p., p. 453).

20. Fontes Egmundenses, t.a.p., p. 115; Annalen van Egmond, p. 12, geeft dezelfde tekst, maar met andere interpunctie en hoofdlettervoering dichter bij het origineel.

21. Annalen van Egmond (J.P. Gumbert), p. 13.

22. Fontes Egmundenses, t.a.p., p. 116; Annalen van Egmond, p. 16.

23. Annalen van Egmond (J.P. Gumbert), p. 17.

24. Fontes Egmundenses, t.a.p., p. 121; Annalen van Egmond, p. 16.

25. Annalen van Egmond (J.P. Gumbert), p. 17.

26. Encyclopedie van Friesland / Hoofdredactie prof. dr. J.H. Brouwer. – Amsterdam, Brussel : Elsevier, 1958. – p. 544-545.

27. De Franken in Nederland, t.a.p., p. 42.

28. Holle boomstammen, t.a.p., p. 157-159; uitvoerig gedocumenteerd in De ware kijk op…, deel II, t.a.p., p. 237-247.