1. Genealogie/oorkonden/numismatiek
2. Primaire bronnen
3. Egmondse bronnen
4. Secundaire bronnen
   Noten

1. Genealogie/oorkonden/numismatiek

• Geboren : onbekend;
  Overleden : 17 juni 1091 (1);
  Zoon van : Floris I en Geertruid van Saksen (2);
  Trouwt : Othelhildis (3);
  Kinderen :
• Floris II de Vette.
• Genoemd in oorkonden : 1085 (4);
  Gegeven oorkonden : 1083, vervalsing (5). Vlaardingen, 26 juli 1083, Dirk V bevestigt de schenking door vroegere graven aan de abdij van Egmond. Aan deze valse oorkonde is een allereerste grafelijk zegel bevestigd, het enig bekende van graaf Dirk V. J.G. Kruisheer protesteert er tegen dat ook het zegel voor vals wordt gehouden. Dit is een mooi staaltje van traditionalistische omkering van de bewijslast. Als het document een vervalsing is dient ook het zegel voor vals te worden gehouden totdat de echtheid ervan is aangetoond, altemeer als het om het enig bekende exemplaar gaat (6).
• Muntslag : toegeschreven.

2. Primaire bronnen

• Annales Blandinienses 
  « 1063. Rodbertus, Baldwini potentissimi iunionres filius, Frisiam subintrat. » (7).
• Annales Elonenses 
  « 1072. Apud Cassellum interfectus est Arnulfus puer, Flandriae comes, a Flandrensibus, qui, recepto eius avunculo Roberto dolose in Flandria, iuxta predictum castrum male pugnaverunt, licet Philippus rex Francorum parti illius cesserat. » (8).
• Annales Blandiniensis :
  « 1100. Rodbertus comes Flandriae, desideratus a multis, adquisita sibi multa laude secularis militiae, redit de Via Domini. Multi similiter et ante eum et post redierunt, plurimus cum rege supradicto Hierosolimae, Antiochiae et in caseteris civitatibus Deo adquisitis remanentibus » (9).

2. Egmondse bronnen

Volgen.

2. Secundaire bronnen

• De oorkonden en de kanselarij, 1971 :
  « Dirk V graaf 28 juni 1061, necrologium van Egmond, uitg. Oppermann, Fontes Egmundensis, p. 107; sterft 17 juni 1091, ibid., p. 107-108. » (10).
• Nijhoffs Geschiedenislexicon, 1981 :
  « Dirk V (1061-91), †17.6.1091; zoon van Floris I en Geertruid(a) van Saksen. Gehuwd met Othelhildis van Saksen; kwam 1061 aan het bewind onder voogdij van zijn moeder een haar tweede echtgenoot Robrecht de Fries, graaf van Vlaanderen. Keizer Hendrik IV schonk 1064 het graafschap Holland aan de bisschop van Utrecht. In 1071 wist bisschop Willem I, die zich verbonden had met Godfried III (met de Bult) van Lotharingen, zich meester te maken van Holland. Toen Godfried door sluipmoord uit de weg was geruimd (1076) kon Dirk met steun van zijn stiefvader zijn graafschap op bisschop Koenraad veroveren; werd opgevolgd door zijn zoon Floris II de Vette. » (11).
• Genealogie van de graven van Holland, 1954 :
  « Dirk V, graaf van Holland 28 Juni 1061-1091. Volgde op onder voogdij zijner moeder en kort daarna ook van zijn stiefvader. Zij werden in 1071 uit Kennemerland verdreven, doch herkregen de macht in 1076 door de moord op Godfried III van Neder-Lotharingen en wisten de Zuidhollandse eilanden te onttrekken aan de macht van het bisdom Utrecht; gest. 17 Juni 1091; tr. vóór 26 Juli 1083 Otherhildis, gest. 18 Nov. van een onbekend jaar. » (12).
• Biographisch woordenboek der Nederlanden, 1858 :
  « DIRK V, Graaf van Holland, was de zoon van F l o r i s I, Graaf van Holland en van G e e r t r u i d v a n S a k s e n. Zijn vader op minderjarigen leeftijd verloren hebbende, volgde hij hem in het bewind op onder de voogdij van zijne moeder, die, in 1063 met R o b e r t de Fries hertrouwende, een dapper en edelmoedig beschermer in hem vond, en verdediger van haar zoons regten tegen de Utrechtsche Bisschoppen. die zich voor een groot deel der grafelijke bezittingen zochten meester te maken, doch door R o b e r t in ontzag werden gehouden. Na eene zevenjarige rust, geraakte hij in oorlog met Vlaanderen, en werd hij door den Koning van Frankrijk en den Keizer van Duitschland tegelijk aangevallen. Niet ver van Leiden viel een bloedigen slag voor, en R o b e r t werd veslagen en gedwongen met vrouw en stiefkinderen het land te verlaten. Zoo waren dan de eerste levensjaren van D i r k V reeds door rampspoeden gekenmerkt, het vaderlijk erfgoed was in handen van den Utrechtschen kerkvoogd, en G o d f r i e d met den Bult zwaaide den scepter in Holland. Weldra werd D i r k in zijn gebied hersteld. G o d f r i e d werd vermoord en Bisschop W i l l e m overlijdende, werd door C o n r a d u s opgevolgd. Op het artikel van laatstgenoemde hebben wij het vermeld hoe hij het slot bij IJsselmonde versterkte, doch door D i r k V belegerd werd, en niet dan tegen belofte, van D i r k in het rustige bezit van zijne staten te zullen laten, eenen vrijen aftogt erlangde. Met opene armen werd D i r k in Holland ontvangen en bestuurde zijn vaderlijk gebied in rust en vrede; althans indien wij aannemen dat zijnen verhaalden krijgstogt tegen de West-Friezen niet heeft plaats gehad, hoewel er geene voldoende redenen bestaan dien tocht tegen te spreken.
  D i r k V genoot in ruime mate de liefde en achting van zijne onderdanen. Hij bevestigde de giften door zijne voorzaten aan de abdij van Egmond geschonken, was gehuwd met O t h e l t h i l d e v a n S a k s e n, en overleed den 17den Mei 1091. Zijn zoon, F l o r i s II. volgde hem op.
  Zie Melis Stoke, Rijm-Kronyk, B. I. bl. 121, 125, 137, B. II, bl. 348, 349; Oude Holl. Div. Chron. Tiende Div. C. 6; Scriverius, Kron. van Hol. Zeel. en Vriesl. bl. 111; van Loon, Aloude Holl. Hist. D. II. blz. 313, 353; van Leeuwen, Bat. Illust. bl. 1367; Hoogstraten, Woordenb.; van Hemert, Levensbeschr. der Holl. Grav. bl. 94-100; (Loosjes), Chraterk. der Vaderl. geschied. D. I. bl. 191-201; Wagenaar, Vaderl. Hist. D. II. bl. 170, 186, 190, 193, 196; van Wyn, Bijv. en. Aanm. op Wagenaar, D. II. bl. 68, 69; Arend, Algem. geschied. des Vaderl. D II. St. I. bl. 72-80, 109, 110; Kist en Royaards, Ned. Arch. voor kerkgeschied. D. I. bl. 394; van der Cilys, de Munten van Holl. en Zeel. bl. 22-31; Muller, Cat. van Portr. bl. 1; 305. » (13).
• Nieuw Nederlandsch biographisch woordenboek, 1911 :
  « DIRK V, T h e o d e r i c u s, graaf van Holland, gest. 1091, zoon van graaf Floris I en Geertruida van Saksen, volgde in 1061 zijn vader op onder voogdij zijner moeder. In 1063 huwde Geertruida met R o b e r t d e n F r i e s, zoon van Boudewijn V, graaf van Vlaanderen, die in naam van Dirk V over de erflanden van Dirk regeerde. 30 April en 2 Mei 1064 schonk Hendrik IV, duitsch koning, het grootste gedeelte der bezittingen van graaf Dirk aan Willem, bisschop van Utrecht, doch de utrechtsche kerkvorst slaagde er niet in deze landen te veroveren. In 1071 kwam Godfried III de Bultenaar, hertog van Neder-Lotharingen, bisschop Willem te hulp en veroverde de bezittingen van Dirk V, welke hij tot zijn dood behield. 26 Febr. 1076 werd hertog Godfried vermoord. Dirk V, gesteund door Robert den Fries, heroverde zijn landen. Naar het schijnt kreeg graaf Dirk van Robert van Vlaanderen de zuidelijke eilanden van Zeeland in leen. Dirk was de eerste, die den titel van graaf van Holland voerde. Hij was gehuwd met O t h e l h i l d i s.
  Vgl. E. Schmiele, Robert der Friese (Diss. Gottingen 1872); Annales Egmundani (Werken v.h. Hist. Gen., nieuwe serie n°. 1); A. Kluit, Historia critica comitatus Hollandiae et Zeelandiae I (Medioburgi 1777).
  Poelman. » (14).
• Bron :
  Met betrekking tot Dirk V bestaat er slechts één oorkonde uit het jaar 1083, en wel een vervalste van ongeveer zestig jaar later waarin hij « op verzoek van abt Steven de abdij van Egmond in haar door de voorouders van de oorkonder geschonken en met name genoemde bezittingen » zou hebben bevestigd (15).
• Dirk V zou in 1071 gedwongen zijn geweest om met Stephanus, de abt van Egmond, terug te keren naar Gent; er is geen enkele aanwijzing dat er op dat moment al een klooster bestond in Egmond.
• In 1063 zou Echternach de eerste eisen in Holland hebben gesteld, in werkelijkheid gebeurt dat pas in 1156.
• Bisschop Willem I van Utrecht zou Holland sinds 1064 in leen hebben van de Duitse Roomse Koning Hendrik IV, en er van 1071 tot 1076 zijn gezag hebben laten gelden; tegelijk zou hij Holland in onderleen hebben gegeven aan Godfried III de Bultenaar, hertog van Neder-Lotharingen, uit het huis van de Ardennen (16); Godfried de Bultenaar wordt in 1076 door een sluipmoord uit de weg geruimd en Willem van Utrecht sterft, niet ongelegen, in hetzelfde jaar.
• Dirk zou dan met de hulp van zijn stiefvader Robrecht de Fresoon, die gehuwd was met Dirk’s moeder Geertruid en die graaf van Vlaanderen was, in 1076 Holland binnen zijn gevallen en het heroverd hebben op bisschop Koenraad van Utrecht die gegijzeld wordt.
• Aanwijzing :
  « In 1071 Philips I and Count Arnulf III of Flanders were defeated at St Omer. The Normans laid the place waste about 860 and 880, but ten years later found town and monastery surrounded by walls and safe from their attack (17).
• In deze periode zouden de vier ‘Koningsoorkonden’ tot stand zijn gekomen, waarvan de echtheid al vroeg werd betwijfeld :« De Westfriezen […] welke door de Graven van Holland geduurig werden belaagd en aangevallen, uit hoofde van voorgewende giftbrieven door Koning Karel den kalen en Lodewijk verkregen […] waren gestadig met deze Heren in oorlogen gewikkeld. » (18).
• Een duidelijke waarschuwing : « Den tweden schok zou deze stad [Alkmaar], die, gelijk wy hierboven gezien hebben, niet voor de twaalfde eeuw bewald werd, in den jare 1070 of 1071 uitgestaan hebben, en Hertog Govert met den bult, negen, en volgens anderen, drie weken daarin belegerd geweest zijn. Echter zyn de getuigenissen van Barlandus, Johan van der Does en andere latere schryvers niet zonder reden in dezen aan twyffelingen onderworpen, door dien zy gene bewyzen, ter staving hunner gezegdens bybrengen, en onze oudste en geloofwaardigste geschiedschryvers daarenboven niet een éénig woord van deze belegering gewagen. Klaas Kolyn [sic!], Melis Stoke, de kronyk van Egmond en Beda spreken wel van zyne overwinning op de Friezen, maar niet het allerminst van dit beleg; zo dat wy met den geleerden Mattheus Vossius durven zeggen, dat het niets is dan een louter verdichtsel; zynde het eene gestaafde waarheid, dat gemelde onze oudste vaderlandsche schryvers alles met de gestengste naauwkeurigheid opgeteekend hebben, terwyl zy ondertussen van deze belegering geen gewag hoegenaamd maken. » (19).
• Vlaanderen :
  « Boudewijn VI, graaf van Henegouwen (1051-70), graaf van Vlaanderen (1067-70), *ca. 1039. †17.7.1070; zoon van Boudewijn V; 1051 gehuwd met Richildis, weduwe van Herman van Bergen, graaf van Henegouwen. Boudewijn werd via Richildis, door de onterving van de kinderen uit haar eerste huwelijk, als Boudewijn I graaf van Henegouwen. Toen hij 1067 zijn vader opvolgde in Vlaanderen, werden beide graafschappen in een personele unie verenigd. Na zijn vroegtijdige dood ontstond echter strijd tussen zijn zoon en opvolger, Arnulf (III), en Boudewijns jongere broer, Robrecht de Fries, die het pleit won te Cassel (1071). Robrecht maakte zich meester van Vlaanderen, terwijl Henegouwen overging op een jongere broer van de gesneuvelde Arnulf, Boudewijn II. » (20).
  « Robert (Robrecht) I, de Fries [graaf van Vlaanderen] (1071-93). *1029-32, †12/13.10.1093 Kassel; tweede zoon van Boudewijn V van Rijsel. Huwde 1063 Geertrui, weduwe van Floris I van Holland, waardoor hij zijn stiefzoon Dirk V kon steunen in diens strijd tegen de Utrechtse bisschop. Bij de dood van zijn broer Boudewijn VI (1070) veroverde hij Vlaanderen op gravin Richildis van Henegouwen en haar zoon Arnulf III de Ongelukkige (die gesteund werd door Albert III van Namen [Frans Namur]) na de slag bij Kassel (1071), waar Arnulf sneuvelde. Werd door de Franse koning Filips I als graaf van Vlaanderen erkend. Steunde Kanoet IV van Denemarken, die zijn dochter Adelheid (Adela) huwde (zie onder Karel de Goede, graaf van Vlaanderen), in diens aanspraken op de Engelse kroon. Ondernam 1086-90 een tocht naar het H. Land en steunde keizer Alexios I Komnenos tegen de moslims. Steunde 1093 paus Urbanus II in het Schisma van Kamerijk. Robert was een krachtige persoonlijkheid; steunde meer op de stedelijke kooplieden dan op de adel; versterkte zijn grafelijk gezag in Vlaanderen door inrichting van een territoriaal bestuur (kasselrijen). De adel heeft zich 1082 tegen zijn verminderde invloed verzet door een samenzwering, die echter mislukte. » (21).

Vervolg

1. Genealogie van de graven van Holland; t.a.p., zonder bronopgave.

2. Genealogie van de graven van Holland; t.a.p., zonder bronopgave.

3. Niet te verwarren met de eerdergenoemde Othelhildis van Saksen, echtgenote van Dirk III; Genealogie van de graven van Holland; zonder bronopgave; voor haar overlijdensdatum : « Egm. Necrologium, p. 108. »

4. Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, deel 1, t.a.p., tekst 89.

5. De oorkonden en de kanselarij van de graven van Holland tot 1299, t.a.p., p. 244; zie : Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, t.a.p., tekst 88.

6. De oorkonden en de kanselarij van de graven van Holland tot 1299, t.a.p., p. 49-50. Wat tegen het zegel pleit is dat de ridder te paard de verkeerde kant op rijdt: als regel rijden de graven naar rechts, de gravinnen naar links; er zijn echter andere uitzonderingen. Over het zegel, zie ook : De oudste zegels van de graven van Holland en het zogenaamde zegel van graaf Dirk V / Kort, Jacob Cornelis. – In : De Nederlandsche Leeuw, Band 110, 1993, p. 279-291

7. Annales Elnonenses [Maiores], in : Monumenta Germaniae Historica, Scriptores, deel 5, p. 13. Het gaat om Rodbertus/Robrecht/Robert I van Vlaanderen, zoon van Boudewijn V, graaf van van Vlaanderen, Zeeland en Artesië.

8. Annales Blandiniensis, in : Monumenta Germaniae Historica, Scriptores, deel 5, p. 25.

9. Annales Blandinienses, in : Monumenta Germaniae Historica, Scriptores, deel 5, p. 26. Het gaat om Rodbertus/Robrecht/Robert II van Vlaanderen, zoon van de voorafgaande, graaf van van Vlaanderen, Zeeland en Artesië.

10. De oorkonden en de kanselarij van de graven van Holland tot 1299, t.a.p., p. 244.

11. Nijhoffs geschiedenislexicon, t.a.p., p. 155.

12. Genealogie van de graven van Holland; t.a.p., bron : « Zie over Robrecht de Fries: Ch. Verlinden, Robert Ier le Frison, comte de Flandre, 1935 (Univ. Gent, Werken Fac. Wijsbeg. en Letteren, afl. 72. »

13. Biographisch woordenboek der Nederlanden, deel 4, t.a.p., p. 188-189.

14. Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek, deel 1, t.a.p., kol. 719-720.

15. Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, t.a.p., p. 169-185, nr. 88; afzonderlijk behandeld in : 1083 : Een Egmondse vervalsing uit de twaalfde eeuw.

16. Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, t.a.p., p. 169-185, nr. 86 en 87, zie : De oorkonden van Holland en Zeeland tot 1101.

17. Saint Omer: Information.

18. Kabinet van Nederlandsche en Kleefsche Oudheden, oorspronkelyk beschreven door Mattheus Brouërius van Nidek, R.G. en Isaac le Long. Verrykt met 301 koperen platen, door Abraham Rademaker. Thans ter verdere volmaking der vaderlandsche geschiedkunde vermeerderd; met vele koperen platen van voorname meesters vermenigvuldigd, en met aantekeningen uit latere en geloofwaardige geschiedschryvers verrykt door J.H. Reising. Eerste deel. Te Amsterdam, by J.A. Crajenschot. MDCCXCII. p. 219.

19. Van Nidek en Le Long, t.a.p., p. 221.

20. Nijhoffs Geschiedenislexicon, t.a.p., p. 93-94.

21. Nijhoffs Geschiedenislexicon, t.a.p., p. 493; bronnen : « Ch. Verlinden, Robert le Frison (1935); L. Voet, De graven van Vlaanderen in hun domein (in: Wetensch. Tijdingen 1942). »