Inhoud van deze pagina

• Noten

Kabinet van Nederlandsche en Kleefsche oudheden (Brouërius van Nidek, 1792) :

« B E R G E N,
In KENNEMERLAND. (*)
De vrye heerlykheid Bergen, in Kennemerland, thans behorende aan den hoog edelen hoog geboren Heer willem lodewyk, Grave van Nassau, vryheer van Bergen enz. naby Alkmaar, wordt in oude schriften genaamd Bergum, Bergam, Bergan, Burgham, Berghem enz.; in de lyst der kerkelyke goederen van Utrecht, waaronder dit dorp en heerlykheid in het jaar 866 behoorden, wordt het genaamd Bergum; en in eenen giftbrief van Graaf arnout, van A°. 980, staat : in villa Bergam, ab occidente Rheni posita, dat is : in het dorp Bergen, ten westen des rhyns gelegen. – Wy weten wel dat sommigen hierdoor eene andere plaats willen hebben aangeduid; doch de redenen die zy bybrengen, zyn te zwak om voor waarheid te worden aangenomen. Eene kronyk van Bergen, in het latyn geschreven, en waarvan de vertalîng achter sommige oude kaarten van dit dorp te vinden is, bevestigt ons genoegzaam in de gedachten, die ons tot dit Bergen bepalen. Van ouds werd deze heerlykheid, volgens de afschryving dier kronyk, bezeten door de Graven van Holland, en deszelfs inkomsten en de inkomsten dier plaatse, gebruikten zy tot eene gifte voor hunne kinderen, namentlyk, aan de jongsten hunner zonen en dochteren, uit het geslacht der oude Graven, van Bergen afkomstig. » (1).

*) Hoewel onze geleerde schryvers van deze vrye heerlykheid geen gewag maken, hebben wy het echter niet onvoeglyk geoordeeld, om de beschryving van dezelve hier tussen in te plaatzen.

Bergen komt niet afzonderlijk voor in de Stad- en dorpbeschrijver (Van Ollefen, 1796).

Noordhollandse plaatsnamen (Karsten, 1951) :

« BERGEN.
Oude vormen: Bergum (960); Bergan (vóór 993); Berghen (1251). Okb. I, no. 33, 68, 541. De oudste vorm is een derde naamval meervoud, die later door verzwakking tengevolge van het geringe accent de hedendaagse vorm heeft gekregen. De naam heeft betrekking op de aardrijkskundige ligging bij de duinen. Berg betekent nl. in de oudere taal niet slechts wat wij er thans onder verstaan, maar ook in het algemeen hoogte, heuvel, duin [in noot : Zie W[oordenboek der].N[ederlandsche].T[aal]., II, 1864.]
Tot de gemeente behoren de buurtschappen ’t Woud, Bergermeer, Zanegeest, Oudburg, Oostdorp en Zuidergeest.
Van deze namen behoeft slechts Zanegeest een nadere verklaring, bepaaldelijk om het eerste deel. Dit is waarschijnlijk hetzelfde woord als het eerste deel van Zaandam, dat verband houdt met het o[ud]fri[ese]. sâthe (n[e]d[er]l[ands]. zode), zodat het woord letterlijk betekent: de geestgrond bij of langs de Zaan. » (2).

Woordenboek der Noord- en Zuid-Nederlandse plaatsnamen (De Vries, 1962) :

« Bergen, N[ederland]-N[oord]H[olland], in 966 Bergum gespeld, is de naam van een heem in de duinen. » (3).

Kennelijk probeert De Vries er berg-heem van maken; in de duinen heb je wel kluften, maar geen bergen, en Bergen ligt niet in het duin zoals wél Egmond aan Zee, dat een vissersplaats was, waarvan voor Bergen nooit sprake is geweest.

Lexicon van nederlandse toponiemen tot 1200 (Künzel et al., 1988/1989) :

« Bergen
(Noord holland)
918-948 cop[ie]. eind 11e e[euw].: in Bergum V (DiplBelg 195) || 1094 or[igineel].: de … capellis … Berga … matrięcclesie (scil. Scorla) uicina est (DiplBelg 198; Koch, OBHZ I 90) || 1105-1120 cop[ie]. ca. 1420: dedit … Galo de Berghen (LibStAdalb c. VI 1 FontEgm, p. 78) || 1130-1161 cop[ie]. ca. 1420: terram in Bergan solventem 6 den. (LibStAdalb c. VI 2 ibid., p. 79) || 12e e[euw]. cop[ie]. ca. 1420: in Bergan unam libram (LibStAdalb c. III 1 ibid., p. 74) || 12e e[euw], cop[ie]. ca. 1530: Galo magnus et MauritiUs scisi pro quibus … data est terra in Bergen (NecrEgm, p, 106-107)
voor de datering van DiplBelg 195 zie: Blok (1957), p. 89-104; voor de datering van het LibStAdalb zie: Meilink (1939), p. 70-73; voor de datering van het NecrEgm zie: Meilink (1939), p. 56-59
dativus pluralis van o[ud]n[eder]l[ands]. berga “berg”» (4).

De (mogelijke) betekenis van alle Noordhollandse plaatsnamen van Aagtdorp tot Zwanenburg (Pannekeet, 1988) :

« BERGEN
Oude vormen : Bergum (± 953); Bergan (vóór 993); Berghen.
W[aar]sch[ijnlijk]. duiden de oude vormen op een 3e naamval meervoud die hier te omschrijven is als ‘bij de (zand)bergen of duinen’. Zie > Lex, blz. 84.
Het dorp wordt sinds de stichting van Bergen aan Zee (in het begin van deze [twintigste] eeuw) ter onderscheiding daarvan ook wel Bergen-Binnen (= aan de binnen- of landzijde der duinen) genoemd. » (5).

Nederlandse plaatsnamen (Van Berkel en Samplonius, 1995) :

« Bergen [gem[eente].: Bergen, NH] 918-948 cop[ie]. 11e E[euw] Bergum; 1094 Berga; 1206- 1215 cop[ie]. 1339 Berghen; datief meervoud (met locatieve functie) van o[ud]n[e]d[er]l[ands]. berga ‘berg (hier mogelijk: duin)’. De duinen van de Noordhollandse duinenrij bereiken ter plekke hun grootste hoogte. » (6).

De vermelding van Bergum in 918-948 (bij Karsten 960) heeft volgens Albert Delahaye geen betrekking op Bergen, maar op Bergues, dat in 944 als Bergam vermeld wordt; er zijn nog andere mogelijkheden (7).

Voor de vermelding in 1094, zie onder Schoorl.

Vervolg :

1. Kabinet van Nederlandsche en Kleefsche oudheden (Brouërius van Nidek), t.a.p., p. 248-249. Voor Bergan ten westen van de Rhenus geeft Lexicon van nederlandse plaatsnamen tot 1200 (Künzel et al., t.a.p., p. 83) : Bergan, tweede kwart twaalfde eeuw; ligging onbekend, Zuid-Holland; het gaat om drie vermeldingen.

2. Noordhollandse plaatsnamen (Karsten), t.a.p., p. 38.

3. Woordenboek der Noord- en Zuid-Nederlandse plaatsnamen (De Vries), t.a.p., p. 28.

4. Lexicon van nederlandse toponiemen tot 1200 (Künzel et al.), t.a.p., p. 84.

5. De (mogelijke) betekenis van alle Noordhollandse plaatsnamen van Aagtdorp tot Zwanenburg (Pannekeet), t.a.p., p. 45.

6. Nederlandse plaatsnamen (Van Berkel en Samplonius), t.a.p., p. 19.

7. Zie : Het namenbestand uit de goederenlijst.